Тарых

Хуртуланы Мухутдинни атасы Батокъа Чегем ауузунда Акъ Топуракъ элде жашай эди. Артда Кёнделеннге кёчгенди, Мухутдин да анда туугъанды. Мектепде да элде окъугъанды, аны бошагъандан сора атасыны къарындашы Токалай бла кеслерини малларын кютюп тургъанды.

Уллу Ата журт урушха къатышхан таулуланы юслеринден айтханда, бир юйден юч, тёрт, беш къарындаш къазауатха кетгенлери болгъандыла. Аланы кёбюсю къайтмагъандыла. Диналаны Иссаны да жети жашындан алтысы  чакъырылгъан эди фронтха: Хасан, Алий, Хусей, Ахмат, Сафар, Шарапий. Жаланда гитчелери – Ханапий – къалгъан эди урушха къатышмай. Ол да – жыл саны жетмей.

Онбиринчи ёмюрледе жашагъан Дургулел деген алан патчахны ташдан кешенеси бюгюнлюкде Ставропольну музей-заповеднигинде сакъланады. Жууукъ заманда аны жангыртырча мадар этилликди.

 Уллу Ата журт урушну жылларында Курск сермеш совет аскерлени хорламы бла бошалгъанлы быйыл 81 жыл толады. Ол а саулай къазауатны тарыхын тюрлендиргенди. Совет аскерлеге къытдыргъандан сора, немислиле   алгъа барыу бир операция да бардыралмай, саулай урушда хорлатхандыла.  

Тау элледе жер къытлыкъ не заманда да болуп тургъанды. Баям, озгъан ёмюрледе хар бир юйюр да кесини тирнеклиги бла кечиннгени ючюн болур. Жигерлиги жаны бла анга сёз жокъду. Излемлери – мал тутханлагъа отлау жерле, бахча бла кюрешгенлеге да, анга кёре, тирлик ёсдюрюрча юлюшле.

Миллетибизни сейир эм да айтхылыкъ адамлары не заманда да болгъанларын билебиз. Аланы юслеринден толу хапар билиу а бюгюннгю тёлюню борчуду деп, мен алай оюм этеме. Мен бюгюн хапарын айтырыкъ пелиуанладан бири уа Сарбашланы Къушуну жашы Къаншау болгъанды. Ол Чегем тарында 1774 жылда туууп 1936 жылда ауушханды. Деу къаягъа ушаш малкъарлы 162 жыл жашагъанды. Сары Къаншауну жашы Мажид да атасыны кёрюмдюсюне жетишалмагъан эсе да, 105 жылны уа ол да ашыргъан эди.

Эллерибизни тарыхларыны юсюнден билдириулени газетибизде басмалай туруучубуз. Бюгюн Чегем тарына кире башлагъан жерде орналгъан Хушто-Сыртны юсюнденди хапарыбыз.

Урушха дери Нальчикде аэроклубда, артда уа Ейскде лётчикле-истребительле хазырлагъан училищени таулу жашланы къаууму да бошап, артда Уллу Ата журт урушда душман аскерле бла сермешледе жигитлик, кишилик этгенлери бла да атларын айтдыргъандыла. 12 августда Россейни Аскер-хауа кючлерини кюню белгиленнгени бла байламлы аланы бир къауумун сагъыныуну тийишли кёргенбиз.

Республикабызны ара шахары тарых магъаналы эсгертмелеге байды. Аладан бири Шортанов атлы орамда Къоз терек паркны аллында Ата журт ючюн жанларын берген комсомолчуланы эсгертмелериди, быйыл анга 55 жыл толады. 

Алгъаракъда татарлы жазыучу Фатих Сибагатуллинни «Татарлыла бла чюйютлюле» деген тюрк-татар халкъланы тарыхларыны эм ала къурагъан къыралланы юслеринден китабы чыкъгъанды. Анда къарачайлылагъа бла малкъарлылагъа бир бёлек бет жораланнганды. Авторну оюму бла сизни да шагъырей этеийк.