Маданият

Кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора, малкъар халкъ кесини фольклорун сакъларгъа итиннгенди. Аны бла байламлы 1962 жылда Нальчикде «Малкъар халкъны диалектологиясындан, лексикасындан эм фольклорундан тинтиу материалла» деген китап басмадан чыкъгъан эди.

«Балкария» къырал фольклор-этнография тепсеу ансамбль 1988 жылда чыкъгъанды сахнагъа. Алай а аны тохташыу жолу кёп жылла андан алгъа башланнганды. 1933 жылда Нальчикде Ленинчи окъуу шахарчыкъда жыр-тепсеу къауум къуралгъан эди. Къабарты-Малкъар жыр эм тепсеу ансамбль аны мурдорунда къуралгъанды. Аны башчыларындан бири Рахайланы Якуб болгъанды. 

Шыкъычы жашла кийимлери, тойлада, оюнлада кеслерин жю- рютюулери, башха ахшы адетлеге кертичиликлери бла къоншу элде жашагъанладан энчирек кёрюнюрге кюрешгендиле эртте заманлада. Анса уа ариу къыны бла жарагъан бичагьы болгъан жаш а аз сюйгенди да жууукъ-тенг къатында кесин кёргюзтюрге. Бир бирлени бичакъларын а эллиле тюз кёргенлей таныгъандыла кимники болгъанын. Кязим ишлеген бичакъла да тёлюден тёлюге ёте келгенлери бюгюн да кёплени эслериндеди.

Тыш къыраллагъа жол ачылгъанлы да, биздеги режиссёрланы асламысы, тёлеулери артыкъ да бийик болгъанына да къарамай, суратлау фильмлерин анда алдырыргъа излегендиле. Болсада Кавказ а ол жаны бла киночула сюйген, артыкъ эс да бёлген жерди. 

«Мечиланы Кязимни жашы Сагъит, къызы Шапий бла къоншуда тургъанма. Аталарыны юсюнден аланы кёп хапарларына тынгылагъанма, адамлыкъларына, эсли сёзлерине бюсюрегенлей тургъанма», - деп жазгъанды 2009 жылда Геннадий Комодов шайырны юсюнден эсгериулеринде.  Алай бла ол устаз эм инсан къадарында деменгили поэтни юсюнден кесини оюмун, башхаладан эшитгенин да къагъытха тюшюрюрге кёлленнгенди.

Маданият келечилени къазауатха иймезге деп энчи бегимле чыкъгъанлыкъгъа, малкъар актёрланы араларында Уллу Ата журтну аллында аскерге чакъырылып, андан къазауатха тюшгенле, уруш башланнганда, фронтха кетгенле да аз тюйюлдюле. Аладан къайтханла, къайтмагъанла да бардыла.

Къабарты-Малкъарны жюзжыллыгъыны паркында «Мартеманчелло. Арт-ушакъла: санат чекледен тышында» деген аты бла кёрмюч ётгенди.

Сейир адамлагъа тюбейсе жашай барсанг. Россейни устасы, КъМР-ни культурасыны сыйлы къуллукъчусу, художник, жазыучу, музыкант Мокъаланы Владимир бла эрттеден танышма. Алай ол мени сейирсиндиргени таркъаймайды. Ол алай оюмлайды, ишлейди, жашайды.

Жууаш, чачы кюмюш бет ала башлагъан, орта жыл санлы эр киши ара мюлкде бухгалтерди. Сабырды, бир артыкъ сёз ауузундан чыгъармаз. Айтса да, хар сёзюне жюз сагъыш этер. Уллугъа – уллуча, гитчеге гитчеча сёлеше биледи, ариу тиллиди. Аны битеу эл да сюеди, хурмет этеди.

Сахна культура деген ангылам бусагъатда бир кесек унутулуп къалгъанчады. Нек дегенде аны баш тапкасында орунну искусствону хайыры бла ахча ишлерге сюйгенле бийлегендиле. Ол, былай алып къарагъанда, санагъатха (ремесло) ушап къалгъанды. Буруннгудан келген маданиятны магъанасы жарыкъландырыуда, юйретиуде болмай, асламланы кёллерин кётюрюуде, жамауатны оюмуна эс бурмагъанлай, аны кесини жорукъларына бойсундурууда, сахнада кеслерин гяпчилеча жюрютюп, аны ючюн ырысхы жыйыуда эсе, аны къыйматы къалмайды. Алай ол бусагъатда шоу-бизнесчилени уллу жарсытамыды да?!