Эсибизде огъурлу, эсли адамча къалгъанды

 Толгъурланы Бекмырза (жаннетли болсун)  бек иги, эсли адамыбыз болуучу эди. Тышындан къонакъ келсе, биргебизге Бекмырзаны алмай  къоймаучу эдик. Кёпню билгени себепли сеийр этдирирча хапарла айтыучу эди.  «Заман» газетде ишлегенле бла да байламлыкъ жюрютгенди. Унутулуп къалыргъа жарамазлыкъ шартланы, ёсюп келген тёлю билирге керекли затланы  да басмалай тургъанды. Бюгюн  Бекмырзаны эсгериулеринден бири бла окъуучуларыбызны шагъырей этерге сюеме.

«Казахстандан кёчюп келген жылларыбызда,  Нальчикни орамларыны биринде бара тургъанымлай, Тёппеланы Къанийге тюбедим. Ол Быллымда  устазым болуп тургъанды.  Къолунда да ауур сумкалары. Аланы да къолундан алып, ашыра барама. Хапар айта аланы юйлерине жетдик. Къаний мени иймеди: «Бек сеийр адамла бла танышдырлыкъма», - деп. Ол заманда Къаний  облсовпрофда ишлегенди.
 Юйге киребиз, анда уа  эки уллайгъан оруслу тиширыу бла Къулийланы Балкъыз (судья болуп тургъан Чыпчыкъланы Магометни юй бийчеси, жазыучу Чыпчыкъланы Борисни анасы).  Саламлашып, кетер умут этеме. Къаний : «Жашым,  бир жары да кетмейсе,  былагъа шапалыкъ этериксе»,-дейди.

Олсагъат столгъа болгъанны саладыла, мен да ,билгенимча, шапалыкъ этеме. Тиширыула ашдан хазна  кёп къоратмадыла. Хапарларына тынгылай келгенде,  бири Энейланы Магометни юй бийчеси болгъанын ангыладым. Ол баш иесини юсюнден былай хапар айтды:  «Атам бла анам коммунист ниетли адамла эдиле. Бир жол Тбилисде жашырын жыйылыугъа мен да бардым.  Революционерле, бир-бир ызларындан чыгъып, докладла этедиле. Магомет да чыкъды. Аны къолунда, бирсиленича, къагъыты жокъ эди. Шатык ауаз бла орус тилде сагъатдан артыкъ доклад этди. Бир-бир сёзлеринде аны оруслу болмагъаны сезиле эди. Ол кюн анда болгъанланы  Магометни терен билими, политика чыныгъыулугъу кёплени  сеийрсиндиргенди. Докладын бошагъанлай, жыйылгъанла бирден къаты къарс уруп, Эней улугъа  ыразылыкъларын билдиргендиле. Мени атам бла анам да бу жаш адамны фахмусуна, билимине, жашауну терен ангылагъанына къууаннган эдиле: «Кёрюрсюз, ол дуниягъа аты айтылгъан адам  болмаса»! - деп, анга уллу багъа бичген эдиле.

Жыйылгъанла, бир кесек солургъа фойеге чыкъдыкъ. Атам бизге: «Былай туругъуз, мен бусагъатдан къайытайым»,-деп кетди.  Артха ол Магомет бла келди. «Бу юй бийчем, бу уа къызым,»-деп танышдырды. Ол бизни Магомет бла биринчи таныш болгъан кюнюбюз эди».

- Сабийлеринге оруслуладыла  деп нек жаздыргъан эдинг? – деп сорады Къаний.

-Анда мени аз да терслигим жокъду. Магометни антлы тенги А.И. Микоян къоймай жаздыртхан эди»,-деп жууаплады тиширыу.

Микоян  малкъарлылагъа  халкъны кёчюрлюклерин билгенча жазылсала, аланы жашаулары тынч болмазын, деген эди Бекмырза. Алай болмаса, Магометни жашы Тимур илмуда аллай уллу жетишимлеге не хазна жетишир эди. Тимур космос кенгликлени иелеуде бек биринчи академикди деп айтылгъаны бизге ёмюрледе да ёхтемлик бергенлей турлукъду.

Бекмырза бу хапарны,  анга тюнене айтханча, бир сёзню унутмай, ажашдырмай ёхтем хапарлай эди.

- Магометни юй бийчеси ол кюн дагъыда былай айтды: «Коммунист партияны Ара комитети советлени кезиунде жюз адамны сайлап, Москвада окъургъа ийген эдиле. Аланы арасында Энейланы Магомет да бар эди. Окъууларын бошагъанларында эди уа, алагъа деп омакъ жасалгъан залда къууанчлы жыйылыу къурагъан эдиле. Магомет мени биргесине хазна алмаучу эди, ары уа чакъырады. Н.К.Крупская, окъууну бошагъанланы хар. 
бирине багъа биче, былай айтды: «Асламыгъыз кёл салып окъудугъуз, иги билим алдыгъыз, сау болугъуз. Хар биригиз да не къыйын жерде да къуллукъ эталлыкъсыз. Былайда Энейланы Магометни энчи белгилерге сюеме. Аны билими, адамлыгъы да барыгъыздан да  уллуду»,- деген     Магометни юй бийчеси  аз заманны ичинде  кёп сейир затла айтхан эди.

Бекмырза,хапарын айта, сагъышха да бата, андан ары эшитгенин эсине тюшюре: «Магометча адамлары кёп миллетлени жокъдула, биз насыплыбыз. Къыйынлыкъ да кёрюп миллетибизде ёхтемленирча адамларыбыз асламды, кёчмей, къыйынлыкъ сынамай окъуугъа-билимге, заманында эс берирге онг болса, малкъар миллетден билимли болмаз эди.  Биз быллай адамларыбызны юслеринден ёсюп келген тёлюге  айтып билдирирге керекбиз Эней улуну  таулу болгъаны бизни ёхтемлендиреди», - деп  бошады хапарын Толгъурланы Бекмырза.

Сыйлы таматабызны кёп ашхы сёзлери , жумушлары, насийхаты эсибизде ёмюрге къаллыкъды. Адет-тёреден башлап тарыхге дери - ол билмеген зат болмаз эди.

Бекмырза кеси да миллетни сюйген бир огъурлу адамыбыз эди , ол  жамауатда огъурлу ызын къойгъанды.

Не  жумшубузда да анга сёлешип, оноуун сураргъа, аны акъылын билирге сюйгенбиз. Аны газетде, телевиденияда да кёп затлары къалгъандыла. Ол жаш тёлюню юйретирге эринмегенди. Къой союу, уча этиу, къойдан юлюш этиу, аны кимге не заты тийишли болгъанын  биз  Бекмырзадан кёп эшите, кёре да тургъанбыз. Эсибизге терк-терк тюшюребиз.