Ол элине, эллилерине да къайгъыргъанды, ала да анга уллу хурмет этгендиле

Ата къарындашым Холаланы Магомет бир ненча жыл мындан алгъа 97-жыллыгъында ауушханды. Ары дери уа бизни  тукъумда, тийреде да андан  абадан адам болмаз эди, дерге боллукъма. Ол кишини къууанчындан, бушууундан да къалмазгъа кюрешгенди. Кертиди, жууукъланы, ахлуланы барысын да  ыразы этип баралмагъанды: саулугъу, урушда алгъан жаралары, жыллары да кеслерин таныта эдиле.

Магомет бек эрттегили малкъар эллени биринде –Бызынгыда -  уллу юйюрде туугъанды. Ала эки жаш  бла тёрт  къыз болгъандыла. Аталары уа  къыркъжыллыгъында ауушханды.  Аны себепли сабийлени аякълана башлагъанлары маллагъа къарагъандыла, юй жумушланы тамамлай, аналарына болушхандыла. Магомет а  юйюрде бек кичилери эди, аны таматала  не ишден да аяргъа кюрешгенликге, ол кесин аямагъанды. Отун жаргъанды, суу келтиргенди, ууакъ аякълы маллагъа къарагъанды.  Аны бла бирге уа окъуп, билим алыргъа, къартха, къарыусузгъа болушлукъ этерге да ашыкъгъанды.

Юйдегиле да жашчыкъны эм гитче болгъаны, ахшы шартлары ючюн бек сюйгендиле.  Эгечлери  уа  артда  къубултуп  Камуй деп атагъандыла.  Ала  дуниядан  кетгинчи да:  «Камуй ёлмесин!» деп къаргъаннгандыла.

Магомет  харфланы таныргъа, окъургъа тамата къарындашы,  атам Далхатдан юйреннгенди. Кеси да  школгъа баргъанда, аны къолунда окъугъанды.

      Ол туугъан жыйырманчы  жылла къыйын эдиле. Элде  жангы власть орнала келген заман. Кёпле аны ангыламагъандыла. Ёсе келген билим алыргъа итиннген  жашчыкъланы,  бютюнда бег а къызчыкъланы,  школгъа барып окъурларына артыкъ ыразы тюйюл эдиле. Болсада  Локъманны жашы Магомет,   билим алыргъа итиннгенин къоймай, тюгел  алты  жыл да толгъунчу школгъа барады. Гитче жашчыкъны анасы жибермесе да, ол къачып кете эди. Насыпха, школ юйлеринден узакъда тюйюлдю. Классда башха элли сабийлени араларында кёрюннген да этмей, къайда бош шинтик болса, анга олтуруп, дерслеге тынгылагъанды. Жылла бир бирлерин оза барадыла. Жаш да уллу болады. Элде комсомол организация  къуралады. Магометни  уа  ол заманда алтынчы  классны бошай тургъан заманы.  Алай бла ол  комсомолгъа кирирге заявление жазады. Аны комсомол, партия  билетлери бюгюн да юйюнде сакъланадыла.

     16 жылында школну бошап, орта билим алып чыгъады. Кёп да бармай а Совет аскерни тизгинлеринде къуллукъ этерге чакъырадыла. Андан  сора да, ары ол жыл  элден кёп жашны элтедиле . Бызынгылыла  уа, бирге жыйылып, аланы той-оюн этип ашыргъандыла.

Холаланы жаш Монголияда хауа-десант аскерледе къуллукъ этерге тюшеди.  Алайда къысха  аскер курсланы айырмалы  бошайды.

-Менден сора да,  ары бизни элден бир жаш келгенди. Экибиз да бир полкда къуллукъ этебиз, бир бирге къарындашлача билеклик этерден да артха турмайбыз.  Кёп да бармай а мени ротаны старшинасы этип саладыла ,-деп эсгере эди  атамы къарындашы.

1941 жылны июнь айыны 22-де  Уллу Ата журт  къазауат да башланады. Ол  къанлы урушха Холаланы Магомет,   Москваны къатында  Новофоминск шахардан узакъ болмай  киреди. 1943 жылны август айында гранат атылып, къыйыры аягъына тийип, ауур жаралы болады. Аны Сибирьге Томск шахарда госпитальгъа элтедиле. Анда ол эки айдан артыкъ заманны жатады. Игирек болгъанындан сора уа  Ростов шахаргъа жангы дивизиягъа ашырадыла. Ол жыл окъуна  Магомет кесини  полкуна  Новофоминск шахаргъа къайтады.  Урушлагъа къатыша аланы полк Украинагъа дери жетеди. Анда уа къазауат бютюн къаты, бютюн къанлы эди.  Бир жол тасхачыла  билдиргенлерине кёре,  немисли аскер, бу урушха уллу магъана берип, танкланы, ауур артиллерияны эм жаяу аскерни Днепрни жагъасына жыйышдыргъанды. Тохтаусуз келип, уруп ётерге умут этген немисли аскер совет аскерчилени хар къарыш жер ючюн сюелирге, ёлюрге хазырлыкъларын ангыламагъанды.

Танг аласы. Кёкде самолётланы учхан тауушлары бла узакъгъа атылгъан топланы ачы тауушлары тёгерекни зынгырдатадыла. Хауа кючлени эм артиллерия атаканы хайырлана, немислиле алгъа ёшюн урдула. Алай ахыр патроннга, ахыр топ-окъгъа дери сюелирге таукел  совет солдатланы сындыралмадыла. Артха кетип, биягъы кюч жыйышдырып, къазауатны жангыдан башладыла. Адам  эм техника кючюн кёп тас этген  совет аскерчиле ахыр  солууларына дери сюелирге  къаст этгенлери алагъа жангы кюч береди.

-Мен танковый пулемётчу  эдим. Аллай къазауатладан биринде  связь байламлыгъыбыз юзюледи. Командир манга, дагъыда эки жашха: «Неда этип, связьны ишлерча этигиз», деген буйрукъну салады. Кече бла биз къарныбызда сюркелип, связьны юзюлген жерин табып, жалгъайбыз. Ай жарыкъ эди, немислиле кёрюп, атдырып башлайдыла. Биз да алагъа от ачабыз. Бир кесекден  аланы тауушлары тыйылады, биргеме баргъан жашладан бирини уа билегине окъ тийип, жаралы болады. Аны да сыртыбызгъа жюклеп, артха алып келебиз. Къыйын эди, къарнынгдан жатып, жюкню да  кётюрюп келген. Мен а, не болса да болсун, ёлсем ёлюрме, къалсам къалырма, ёрге  къобуп, жаралы нёгерими сыртыма  жюклейме. Биргебизге баргъан жаш  а  ушкокларыбызны кётюрюп  келедз.  Жетер жерибизге дери жетгинчи бир ушкок таууш эшитилмегенди. Артда билгенбиз, биз алайда  болгъан фашистлени  къыргъаныбызны,- деп хапар айтханды Магомет.

 Ол жигитлиги ючюн  ата къарындашым Къызыл Жулдузну орденине  тийишли болгъанды. Аны  андан сора да, кёп эдиле урушда этген кишилиги ючюн алгъан саугъалары, юбилей майдаллары да. Артда уа мамыр жашауда  ишде жетишимлери ючюн да.

…1944 жылны март айында уа кишини да эсинде болмай тургъанлай малкъар халкъны туугъан жеринден  кёчюредиле. Ол къыйынлыкъны миллети бла бирге  Магометни  анасы, эгечлери да сынайдыла…                       

Магомет  сёзге артыкъ чомарт тюйюл эди. Мени сорууларыма сабыр ауазы бла къысха  жууап береди. Миллетибизни  зор бла кёчюрюп, халкъны душманы деген сыйсыз ат аталгъанын биле тургъанлай, уруш  ёртеннге кесин нек атханын билирге сюйдюм. Дагъыда, ол жолда бара туруп, аллына жауундан сора чыкъгъан къуртну кёрсе, алып, бир жанына атыучу эди.  Ушакъ этгенибизде, аны да эсгерип: «Сени къуртха жанынг ауруйду, немислиле уа, адамла эдиле, аланы ёлтюрюрген а къалай эди?»- деп да сорама.Ол а, мени кёзюме къарап: «Немислилени биз бери сауут-саба бла келип, адамларыбызны къырыгъыз, эллерибизни, шахарларыбызны жер бла тенг этигиз, деп тилемегенбиз, къуртну уа хайыры уллуду, ол жашаргъа керекди», деп жууаплагъан эди.

Хорламгъа  ол   танковый пулемётчу болуп, Кенигсбергде тюбегенди. Андан сора  биягъы  Новофоминскге къайтханды. Урушдан сора дивизияны командованиясыны буйругъу бла  къуллукъ этерге къалады.  1947 жылда уа  Къыргъыз ССР-ни Иссык-Кёл шахарында  анасы, эгечлери башха жууукълары да жашагъан жерге келеди. Биринчи кюнледен окъуна Григорьевка элде  «Новая жизнь» колхозда  эсепчи болуп ишге тохтайды. 1949 жылда уа Иссык-Кёлде нефтебазаны директоруна саладыла. Анга ол  1957 жылгъа дери башчылыкъ этип тургъанды. Нефтебаза  аны башчылыгъында  алчы предприятияладан бири болгъанды эмда  шахарда  махтаулукъну къангасыны юсюнден аты бир кюннге да кетерилмегенди.

Ол жыл окъуна таулу халкъгъа артха - Кавказгъа  -къайтыргъа эркинлик берилгенде, Магометни юйюрю Хасаниягъа келип  орналады. Мында да ол  Нальчикде нефтебазагъа ишлерге тохтайды.  Кёп жылланы бёлюмню  бригадири,  таматасы да болуп тургъанды. Солуугъа чыкъгъанындан сора да къолларын къучакълап олтурмагъанды. Юйюнден узакъ бармай,  74-чю номерли сабий садда  мюлкге башчылыкъ этгенди.  Элде  тюрлю-тюрлю жумушлагъа къарагъанды, жамауат жашаугъа тири къатышханды.  Школгъа барып, ёсюп келген тёлю бла кёп кере тюбешип, урушну, Орта Азияда жашауну, ишини юсюнден да кёп сейирлик хапарла  айтханды. Кёплеге  акъыллы, оюмлу сёзю, иши бла да себеплик этгенди. Ол  уста къурулушчу да эди.

Малкъар халкъ туугъан жерине кёчюп келгенде, кёплеге  юй-журт салыргъа  болушханды. Юй бийчеси Шахмырзаланы Абуну  къызы Сафият бла бир бирни ангылап кёп жылланы жашагъандыла.  Ала  бирге жаш  юч  да туудукъ ёсдюргендиле. Сафият дуниясын алышхандан сора  туугъан     тёртюнчю туудукъчукъларына уа аны атын атагъандыла.  Анга Магомет бек ыразы  болгъанды. Ол жууукъланы, ахлуланы да бек  сюйген тамата келинибиз эди.  Бусагъатда  Сафият  экинчи  классха барыргъа хазырлана турады. Кеси уа келинибизге – ыннасына - ушайды.

Туудукъла, Хасания элни мектебини окъуучулары да Магометни  уллу суратын  кётюрюп, «Ёлюмсюз полкну» тизгинлеринде  кёп кере баргъандыла. Пандемияны хатасындан арт эки жылны ичинде уа угъай. Болсада  аны суратын 9 майны аллында  терезелерине  жабышдырып, сыйлы кёргендиле.  Школда  элни башха ветеранларыны санында Магометни да  сураты барды. Элде кёпле  аны атын уллу огъурлулукъ бла сагъынадыла. Ол кёплеге болушханын тюбеселе айтадыла. Бизге уа хычыуунду.