«Саусузгъа тынгылай билмеген адам психиатр болаллыкъ тюйюлдю»

Теммоланы Лейла  педиатрия эм психиатрия жаны бла медицина илмуланы докторуду, профессорду.  Врач-психотерапевт болуп ишлейди. Сабий онкология больницада саусузлагъа къарайды, КъМКъУ-ну  медицина факультетинде   преподавательди.

Лейла Азретовна кандидат диссертациясын- 26 жылында,  доктор диссертациясын  а 33 жылында къоруулагъанды. Алим тиширыу сабийлени  саулукълары психикаларыны халы бла байламлы болгъанын ачыкълагъанды.  Биз да бюгюн анга сайлагъан усталыгъы бла байламлы бир къауум соруу бергенбиз.

-Сайлагъан усталыгъыгъызда  бийик даражагъа жетгенсиз. Къалай башланнган эди жолугъуз?

-Хар не да сабийликден башланады. Мени атам Гамайланы Азрет кёп жылны Чегемни  больницасында кардиолог болуп тургъанды, анам Саният Искандерова уа акушер-гинеколог. Ала Азияда юйюр къурагъандыла. Анам азербайджанлыды, юйюрю къолайлы болгъаны ючюн, мюлклерин сыйырып, кеслерин а Къыргъызстаннга ийген эдиле. Атам а халкъы бла  бирге кёчюрюлген сабий эди. Законсузлукъну сынагъанлыкъгъа, экиси да жарыкъ кёллю адамладыла.

Сабийлигимде ала бла больницагъа  барып къалай  ишлегенлерин,  адамла   алагъа ыразы болгъанларын кёрюп тургъанма. Кече дежурствола, экстренный чакъырылыула къыйын кёрюнселе да, атам бла анам хар саусузну  аякъланнганына къууана эдиле.

Мен, къарындашым Алим, эгечим Бэла кёбюсюнде ыннабыз бла тургъанбыз. Школну бошагъынчы да врач боллукъма  дегенимде, юйде оноуума ыразы болмагъан эдиле. Алай мен да артха турмадым. 

Атам сабийлигинде чанасын вагонеткагъа такъгъаныны хатасындан аякъсыз къалгъанды. Кюн сайын бир талай километрни жаяу  барыргъа тюше эди костыльле бла,  алай школгъа жюрюмей къалыргъа аз  да  эсине  келмегенди. Анам да, жаннетли болсун, окъуугъа, билимге бийик багъа берген адам эди.

Школдан сора КъМКъУ-ну медицина факультетине киреме. Студент жылларымда китапла окъуй  кёп кере чыкъгъанма тангнга. Сегизни жарымында Чегемде автобусха олтуруп, сегизде уа Нальчикде факультетде кезиулю лекцияны къыстау жазып башлай эдим.

-Иги психиатр болур ючюн не зат керекди?

-Саусузгъа тынгылай  билмеген адам психиатр болаллыкъ тюйюлдю. Мени доктор диссертациямы башчысы,  Ставропольда «Клиника пограничных состояний» деген багъыу учрежденияны таматасы  профессор Боев сагъатла бла саусузланы айтханларына тынгылаялгъанына сейир этиучю эдим. Артда уа ол усталыкъгъа кесим  да юйрендим.

Жарсыугъа, бизни республикада адамла психатргъа барыргъа уялгъан да, къоркъгъан да этедиле. Ол терсди.  Тиши къыйнагъан стоматологга барады, ёпкелери жарсытхан – терапевтге, психикасы багъылыргъа керекли уа аны букъдурургъа кюрешеди. Бир инсан да аурууну сатып алмайды, адамны къылыгъы тюрленнген эсе, кеси да инжилип, тёгерегиндегилени да буюкъдура эсе, арсарсыз психиатргъа барыргъа керекди.

- Кёбюсюнде илму бла кюрешген,  уллу карьера этген тиширыуланы юйюрлери болмайды. Сиз а баш иегиз Теммоланы Малик бла къыз бла жаш ёсдюресиз. Юйюрюгюзню юсюнден не айтыргъа боллукъсуз?

-Медицина факультетде окъугъанымда, бир жол  профессор, психиатрия жаны бла медицина илмуланы доктору, жаннетли болсун,  Теммоланы Далхат факультетни мекямыны арбазында мени бла саулукъ сакълауну  жарсыуларыны юсюнден ушакъ этеди. Мен билмегенме, алай ол кюн алайда машинаны ичинде аны жашы олтуруп болгъанды. Къысхасы, къайын атам къурагъан эди бу ишни, преподавательле да къошулуп.

Ызы бла, келинлери болгъанымдан сора, Далхат Чукалаевич илму ишимде манга бек болушханды. Мен илму бла кюрешгенликге, юйде хар затны кесим этеме. Няня, домработница, гувернантка дегенча  зат болмагъанды бизде. Малик къурулушчуду, алай мени бек иги ангылайды. Мени акъылыма кёре,  сабийлеге иги анадан сора иги ата да керекди.

Баргъан жерим чынтты таулу адет-тёре жюрюген юйдю. Далхат Чукалаевични анасы Абагъа сый  этип, тоюма миллет жыйрыкъ кийген эдим. Абагъа: «Келининги аллынга келтирейикми?»-дегенде, огъурлу ынна: «Угъай, мен барлыкъма аны аллына»,-деген эди.

Теммоланы юйюрлери Бахсан ауузунда  сыйлары, намыслары жюрюгенледендиле. Бир  жол хаж къылыргъа баргъан бир къабартылы киши эки-юч айы болгъан къызчыгъын Далхат Чукалаевични аппасына  бла  ыннасына келтирип, алагъа аманат этген эди. Ол адам артха къайталмагъанды, къызчыкъны  уа Теммолары кеслерини сабийлеринден айырмай ёсдюргендиле.

-Сиз газет окъуучулагъа не зат айтыргъа сюесиз?

- Бусагъатда телевизордан, Интернетден келген информация  сабийлеге асыры ауур жюк болады. Школлада эки-ючайлыкъ курсланы бошагъан психологла, соцпедагогла ишлейдиле, аланы билимлери терен тюйюлдю. Сабийни психика жаны бла проблемасы болса окъуна, ата-анала  психиатргъа элтмейдиле аны. Тилейме, элтигиз. Оздурмагъыз сабийлени аурууларын.

Дагъыда айтырыгъым: сабийлеригизге ариу айтыгъыз. Урушмагъыз, тюймегиз. Шёндюгю акъылбалыкъ болмагъанланы психикалары бек къарыусузду, сиз аны оюп къояргъа боллукъсуз урушханыгъыз – тюйюшгенигиз бла. Сабий сезерге керекди: атасы бла анасы аны къорууудула, ала аны сюедиле. Не болса да, сюерикдиле. Атагъа – анагъа керек тюйюл эсе сабий, бош адамлагъа керек боллукъмуду? Угъай. Аны унутмагъыз.