Жамауатны бирикдирген ниет керекди

13 октябрь- Ишчи борчларын толтургъан кезиуде ёлтюрюлген право низамны сакълаучуланы эсгериуню кюню

2005 жылны 13  октябри, жарсыугъа, республиканы халкъыны эсинде кёп жыллагъа къаллыкъды. Ол не бла байламлыды,  деп сейир этгенле  хазна  табылырла.  Онбеш жыл мындан алгъа къолларында сауутлары бла жаш адамла Нальчикде право низамны сакълаучу органланы бир-бир объектлерине чабыууллукъ этгендиле. Халкъ ишге, школгъа, окъуугъа ашыкъгъан заманда - эрттенликде 9 сагъатда - шахарны атдырыу, чачдырыу тауушла толтургъан эдиле.  

13 эмда 14  октябрьде болгъан атышыуну эмда андан сора  энчи операцияны кезиуюнде  35 полициячы, 14 мамыр адам, чабыууллукъгъа къатышханладан да 95  жаш ёлтюрюлгендиле. Тюрлю-тюрлю шартлагъа кёре, ол кезиуде жюзден аслам адам  жаралы болгъандыла. Этинги жарасы, не бек ачытса да, бир къауум кюнден сау боллукъду. Алай ол кюн республикада жашагъанланы жюреклерине салыннган  жара уа бюгюн да ачыгъанлай турады.

Историк Жанна Хамдохова кесини «Кабардино-Балкария: спящую красавицу разбудили?» деген илму статьясында 13  октябрь Къабарты-Малкъарны экиге бёлгенди, деп жазады.  Керти алай окъунамы болур? Ол кюнден башлап  бюгюннге дери да бизни мамыр, тынчлыкъны излеген, ариу, айбат республикабызда атышыула, энчи операцияла тохтамайдыла.

Чабыууллукъну тинтиу бла кюрешген алим – КъМР-ни гуманитар тинтиулерини институтуну жамауатны айныууну шёндюгю проблемалары жаны бла къауумну  тамата илму къуллукъчусу, тарых илмуланы кандидаты Александра Такованы оюмуна кёре,   ол къужур иш сунмай тургъанлай,   бир тюрлю сылтаусуз  болгъанды дерге жарамайды. «Институтну  алгъыннгы башчысы, жаннетли болсун, ауушханды, Валерий Кажаров 2002 жылда  бардыргъан тинтиуледен сора айтхан эди къаугъа ачылыргъа къоркъуу болгъаныны юсюнден.  Андан сора да, исламовед Александр Малашенко 2004 жылда КъМР-ге келип, мында жаш адамла бла тюбешген эди - артда аладан бир къаууму ол  чабыууллукъда ёлтюрюлгендиле. Ол да республикада къуралгъан хал къан тёгюуге  келтирлигин  белгилеген эди. Алай ол заманда аланы сёзлерине артыкъ эс бурулмай къалгъанды», - дейди ол.

Алим бардыргъан тинтиуле кёргюзтгенлерича уа, ол къаугъаны мурдору совет къырал чачылгъан, перестройка бардырылгъан кезиуде  окъуна салыннганды.  «Адамла бир идеологияны тас этгендиле, аны орунуна башхасы уа къуралмагъанды. Жюреклеринде  такъырлыкъны чачар мурат бла адамла  республикада алгъын болмагъан затла бла кюрешип башлагъандыла – экстрасенсле,  гороскопла бла. Башхалары уа диннге бурулгъандыла. Алай республикада исламны  жорукъларын терен билген кадрла жетишмегендиле. Ма алай бла жаш адамла тыш къыраллагъа кетип, анда билим алгъандыла.  Ата журтларына къайтхандан сора уа, халкъны дин излемлерин жалчытып башлагъандыла, тамата тёлю бла даулашла да ма аны бла байламлыдыла. Аны бла бирге уа кюч структурала да ишлеринде кемчиликле этгендиле: дин жорукълагъа кёре  кийиннген, сакъал жюрютген да аманлыкъчыгъа тенг этилип башлагъанды.  Ма была эм башха шартла  келтиргендиле ол къаугъагъа», - деп оюм этеди ол.      

Александра Николаевнаны айтханына кёре, ол чабыууллукъну сылтаулары эмда ол республикагъа келтирген хата алыкъа терен сюзюлмегендиле:  «Ахырда тинтилмегенди деп айтыргъа да жарамайды. Москвадан алимле Алексей Малашенко эмда Леонид Сюкияйнен   тюз да къаугъадан сора Къабарты-Малкъаргъа келип, адамла бла тюбешип, ушакъла бардыргъан эдиле. Алай ала тышындан келгендиле, республиканы энчиликлерин билмейдиле. Жарсыугъа, кеси алимлерибиз а ол проблемагъа артыкъ уллу магъана бермейдиле».  

Алай бюгюнлюкде ол къужур ишни сылтауларын излеп айланыр кереклиси да болмаз. Андан эсе  мамырлыкъны къайтарыргъа болушурукъ   мадарланы излеген тюз болур.  Егор Гайдарны атын жюрютген экономика политика институтну   келечиси, экономика илмуланы кандидаты Ирина Стародубровская бизни бла ушакъда айтханыча, республикада къан тёгюуню тохтатыр ючюн, къаугъагъа къатышханла тюбеширге керекдиле.  «Радикалла бла полициячыла бир бирлерин ёлтюредиле, къан тёгюледи. Аланы юйюрлеринде уа сабийле   да бир бирлерин кёрюп болмау халда ёседиле. Терминологиягъа таянып айтсакъ, анга «спираль насилия»  дейдиле. Эки жанындан да кеслерини жууукъларын тас этгенле, полициячыла, жамауат да   тюбеширча, ушакъ бардырырча площадка керекди. Ансыз, жарсыугъа, къаугъаны жолун кесерге, республикада мамырлыкъны сакъларгъа къыйыныракъ боллукъду», - дегенди.

Александра Такованы оюмуна кёре уа, бек алгъа кадрланы хазырларгъа керекди, ол санда алимлени, право низамны сакълаучуланы арасында да. «Дин  жорукъну бла экстремист ниетни бир бирден айыра билген специалистле керекдиле. Бюгюнлюкде республикада хал шошуракъ, тынчыракъ болгъанды, алай проблема тамамланнганды дерге уа, жарсыугъа, эрттеди. Аны ючюн кемчиликлени башларын жабып, тынгылап турургъа жарамайды», - дейди ол.

Нальчик шахарны жер-жерли самоуправлениясыны депутаты, «Адиюх» жамауат организацияны башчысы Аслан  Гедгафовну айтханына кёре, 2005 жылда болгъан къаугъа  ислам динни, муслийманланы да аман бетли этгенди. «Адамла динден къоркъуп башлагъандыла, - дегенди. - Ол кюннге дери Нальчикни ара межгитинде намазгъа келгенле 3-4 тизгин болгъандыла, чабыууллукъдан сора уа  бир тизгинни  да толтуралмагъанбыз».

Республикада мамырлыкъны къайтартыргъа  уа жаланда исламны юсюнден тюз билимни жайыу, муслийманны тюз сыфатын ачыкълау болушурукъдула. «Мухаммад файгъамбарны хадислеринде айтылгъаныча,  муслийман ислам къыралда жашамай эсе, алай анга динин тутаргъа чырмау жокъ эсе,  ол башха динлени келечилери бла мамырлыкъда жашаргъа борчлуду. Дагъыда бир магъаналы хадис барды. Аллахха битеу муслийманлагъа сыйлы Кааба чачылгъандан эсе,  терслиги болмагъан адамны къанын тёкген ауур кёрюнеди. Кесин муслийманнга санагъан аны ангыларгъа борчлуду», - дегенди Аслан бизге.

Хар замандача, быйыл да 13 октябрьде ишчи Нальчикде Право низамны сакълаучуланы скверинде борчларын толтургъан заманда ёлтюрюлген полициячыланы хурметине митинг боллукъду, жигитлени атлары сагъыныллыкъдыла, аланы эсгертмелерине гюлле салынырыкъдыла, юйюрлери бла тюбешиуле боллукъдула. Бир заманда да бу  бушуулу ёлгенлени тизгинлери   кенгермесинле,  Къабарты-Малкъарда мамырлыкъ сакълансын!