Буюрулмагъан ырысхы

Колхозну бухгалтери Жууашны сауулгъан ийнегинден сора да ючлю бугъасы бар эди. Иеси аны  бузоу заманындан бери  халжардан чыгъармай бакъгъанлай тургъанды. Мал алай семиреди, тюзда жумуртхача, тёп-тёгерек. Энди аны тюзюнлей кюфге уруп къойсанг да, не медет, ол андан ары эт къошмаз. «Жууашны бугъасыча, семиз»,-деп да башлагъан эдиле эллиле.

Аны хапарын эшитип, сатып алыргъа къоншу элледен да адамла келип тебирегендиле. Алай иеси: «Оллахий,  айып этмегиз, быйыл келин келтирир  умутубуз барды да, анга сакълайма»,-деп, жюз кере кечгинлик тилей, ашыра эди аланы. Адежли адам эди Жууаш. Алай жашы,  атасы айтханын этмей, къатын алыр жумушун созады ансы.

Кюн сайын тилейди Жууаш жашына: «Заманынгы оздурма, биз саулукъда юйдегили бол»,-деп.  Юй  бийчесине Эгеуханнга да ненча кере сагъыннганды, сёзюнге сыйына эсе, жашны ашыкъдыр деп.  Къатын а: «Не ашыкъ-бушукъ хапар айтаса? Анга алыкъа  жыйырма бла он жылчыкды. Анга кимни болса да келтирлик тюйюлме  мен. Дунияда бек аламатын излерикме. Битеу эл, шахар сукъланырча,-дейди.

Элде уа уручулукъ башланнганды. Кёпле малсыз къаладыла. Бюгече анда ийнек, тана урланды, мында уа юй тоналды деген хапарла терк-терк чыгъадыла. Эки-юч кюнден а Жууашны къоншусу Махмутну халжарындан бозоулу ийнеги тжокъ болду. «Кезиу энди мангамы жетген болур?»,-деп, бухгалтерни жюрегинде къоркъуу киреди. Ол кюн а  къоншу элде эгечинден туугъан келин  келтирип, Эгеухан да ары ташаяды: «Аллах хакъына, кимден да манга уллу сый саллыкъдыла»,-деп, битеу къайгъысы да ол.

Ингир ала Жууашха жангыз къайыны Элбуздукъ келеди. Салам-келям да айта турмай: «Алан, сен тынгылауну басып нек тураса? Юч жыл бакъгъан бугъаны  кимге саугъа этериксе? Тюнене къоншунгу малын къачырдыла. Энди кезиу санга жетип тургъанын къалай ангыламайса. Сен окъууу-билими болгъан киши… Кесинг ишде, къатынынг тойда, жашынг окъууда. Кюндюзгю кюнде малынгы машинагъа жюклеп кетселе, артда кимни жылкъысын сюрлюксе»,-деп, киеуюне тырман этди.

Алайсыз да ол къайгъы Жууашха жукъу бермей тура эди. Бу сёзледен сора уа отха фатеген къуйгъанлай болду. Сора бираздан: «Элбуздукъ, эгечинг да мында болмай мен анга не оноу этейим? Эки-юч кюнден келир да, ол айтханлай этербиз»,-деди.

Аны эшитген Элбуздукъ киеуюне къарай кетди да: «Алан, сен бош хомух зат кёреме да. Къатынынгдан къоркъуп, кюз арты чапыракълай, къалтыра да тур. Малгъа да энди тиширыуму оноу этерге керекди. Сатайыкъ! Ахчасын а бир жанына сал да къой. Келин келтирсенг а, айхай да, ол ахчагъа мал табылыр»,-деди.

Жууашны аты да, кеси да жууап болгъанлыкъгъа, алай ол да эр кишиди. Аны да  теренде букъдурулгъан эсе да, гитчерек  болгъан эсе да, ётю уа бар эди. Къайыныны айтханы жюрегине жетди. Ол тыгъыракъда  жукълап тургъан ётюн   уятды. «Да, малгъа алыучу да керекди»,-деп, энди къайыным эшитмей къойгъа эди дегенча, къулакъны ауузгъа тирегенде да иги билинмезча аллай бир затчыкъ шыбардады.

Аны эшитген Элбуздукъгъа жан кирди: «Ма, киши десенг! Оллахий-билляхий, чынтты тулпар. Сени кибикле бир юйге угъай, битеу къыралгъа да оноу эталлыкъдыла. Алыучуланы къайгъысын а этме. Ала бла мен кесим сёлешейим»,-деп, терк окъуна къол телефон бла къайры эсе да сёлешип, кимни эсе да чакъырды.

 Къарап-къарагъынчы башы жабылгъан машина жетди. Андан тёртеулен тюшдюле да, терк окъуна бугъаны  машинагъа миндирип, алып кетдиле. Элбуздукъгъа уа: «Шайы-шайы бла, сому-сому бла айтхан багъанг мында»,-деп бир чулгъам узатдыла.

Элбуздукъ, алыучуладан айырылгъанлай, ахчаны санады. Сора башындан  мингсомлукъ къагъытны алып, кеси хуржунуна сала: «Иги сатыу этдик. Ахчаны тап букъдур. Мал урланнганды дербиз. Хапарны элде мен жаярма, аны ючюн къоркъма. Неда болсун эгечиме зат билдирме. Ансы экибизни да тыш къыраллагъа кёчюрюр»,-деп, киеую абери айтхынчы, тюкен таба ташайды. Жууаш а, кёп сагъыш эте турмай, ахчаны элтип жангы къапталыны ич хурждунуна салды.

Экинчи кюн: «Жууашны асыралгъан бугъасы урланнганды»,-деп элде хапар жайылды. Ингир ала Эгеухан да жетди тойдан. Сыйда берилген уллу багъалы ташы бла алтын жюзюгюн онг къолуну орта бармагъына салып, ышара, къууана, анга терк-терк къарай, арбазына атлады. Жууаш бла Элбуздукъ баш тёбен болуп, босагъада олтуруп турадыла. Аланы кёрген тиширыу, юйде бир аман иш болгъанын ангылап, эр кишилеге соруулу къарады.

Танг жарыгъы бла жанжаулукъгъа да бир жыйырыкълыкъ къумачны чулгъап, Эгеухан элде таш салгъан тиширыугъа тебиреди. Ишни  болушун анга айтды, нохтабауун да аллына салды. Билгич тиширыу малны  сорду. Сыннган мюйюзю, акъсагъан аягъы бармыды деди. Сора алботасыны хуржунундан ууакъ ташчыкъланы чыгъарып, бир ууучундан бирсине ата, къатышдыра, ичинден да бир затла шыбырдай, ташланы нохтабау юсюне салды.

Сора аладан ючюшерин-тёртюшерин бир жанына ала кетди да, ахырында  бир жангыз таш къалды. Анга къарай, къарай турду да: «Бар, малынг юйюнгдеди»,-деди. Аны эшитгенлей Эгеухан будуман арбазына атылды. Алай бугъа къайдан боллукъ эди юйде. Эндиге дери союлгъан да сатылгъан да этилген болур эди.

Экинчи ыйыкъда Эгеуханны эгечи, аны жашы да жангы жууукъларына барыргъа керек эдиле. Тиширыу  баш иесин  ары хазырлай, жангы къапталын тазалай тебирегенде, хуржунунда ахчаны табады. Сора мал сатылгъанын ангылап: «Мен санга башха жырла жырлатайым»,-деп, эрине   къажыйды.  Ахчаны башха жерге букъдурур акъыл этип, арбазны мюйюшюнде  эски печь бар эди да, чулгъамны аны ожагъына сугъады.

Ол кюн а былагъа къонакъгъа Жууашны экиге айланнган эгечини къызы Айсурат келеди. Айдан-жылдан бир жетип, ана къырандашындан тансыгъын алып кетер эди. Эгеуханны жумушларын да эте-эте тургъанды. Бу жол анга келини анангы  къарындашыны ич бсытырларын жуууп тур, мен а къоншулагъа жетип келейим, дейди.

Айсурат ишчи къыз эди. Хар буюрулгъан жумушну тынгылы этген. Ана къарындашыны быстырларын къайнатып жууайым дейди да, печьде от тиргизеди.  Быргъысы бегитилип тургъаны ючюн тютюн артха урады. Къыз, кюрек сабы бла ожакъны тазалай, ахча къысымны отха тюшюреди. Сора ол бютюнда жарыкъ жанып тебирейди.

Къоншулада бираз олтуруп, Эгеухан  юйге къайтса, эски печьде гюрюлдеп от жана. Аны кёргенде тиширыу жеринде сын болады. Эки къолун от таба буруп, бираз турду да, сора битеу ичинде болгъан кючюн салып: «А…а…ах…ах-ча-ла!»?,-деп къычырды.

Аны къычырыгъындан Шау хуна тауну къая къызы элгенип: «Ахчала, ахчала»,-деп башха таулагъа къачып кетди. Ныгъышда олтуруп, лахор эте тургъан къартла уа тауушну эшитгенден сора, Азраил мёлек къычыргъан сунуп, бирден секирип ёрге къопдула да, бутлары къалтырап, ашхам жулдуз чыкъгъынчы сюелдиле… Ма, аллай бир иш болгъанды тау эллерибизден биринде.