Маданият

Къасболат Бахсан ауузунда,  саулай Къабарты-Малкъарда окъуна аты иги бла айтылгъан ишден къачмагъан, къолайлы кишиледен эди. Эринмей, талмай кюрешгенди уллу юйюрюн кечиндирирге. Октябрь революциягъа дери, онг чыгъып, кеси тенгли бир къауум кишича  шахарда аш юй ачханды. Ол заманда анга харчевня дегендиле. Къолайлары болгъан таулу кишилени бир къаууму бу гитче шахарчыкъда бек ариу орамны бир жанын толтургъанларын бюгюн да ёхтемлик бла айтадыла билгенле, эшитгенле. Къасболат бла эки жашы элде мал тутуп, аладан союп келтирип тургъандыла харчевняларына.

Кеслерини кёп ёмюрлю тарыхларында тюрклюлени, бирси халкъланыча, жамауатны жарау этиу эм спорт оюнла жаны бла юйретген бай тёрелери къуралгъандыла, ала аланы битеу социал-экономика кезиуледен да тас этмегенлей ётдюралгъандыла. Белгилисича, тюрк тиллени подгруппалары барды: чуваш неда булгар, огуз неда къыбыла-запад (тюрк, азербайджан, туркмен, гагауз эм башхала), къыпчакъ неда шимал-запад (къазах, татар, башкир, къаракъалпакъ, ногъай, къарачай-малкъар, къумукъ.

Малкъар  халкъны тарых-маданият  хазнасын сакълау жаны бла «Балкария» регионла аралы жамауат биригиу къуралгъанды. Анга аталып кёп болмай къууанчлы жыйылыу бардырылгъанды.  Байрамгъа  жазыучула, поэтле, бизнесменле да кёп  келгендиле. Къонакъланы араларында Къарачай-Черкес Республикадан делегация да болгъанды. Анга башчылыкъны Салпагъарланы  Алибек  этгенди.

Малкъар халкъны ёхтемлиги, кёп тюрлю фахмуну иеси – кинону, театрны, музыканы, адабиятны да устасы Къулийланы Борис дуниядан кетгенде, ол къуугъун хапар Беш да Тау Элни мудах этген эди.

Россейни география арасы уа Москва тюйюлдю. Аны къайдагъысын билир ючюн, академик Пётр Бакут тинтиуледен сора энчи формуланы жарашдыргъанды. Алай бла тергеулеге кёре, ол ара Красноярск крайны Эвенкийский районунда Виви кёлню къыбыла-кюнчыгъыш жагъасында болгъанын тохташдыргъанды.

Бу болумну Геодезияны бла картографияны федеральный службасы сюзюп, тюзлюгюне шагъатлыкъ этгенди. Аны ызындан И.Д. Папанинни башчылыгъында илму-спорт экспедицияны кезиуюнде алайда 7-метрлик белги бла Сергей Радонежскийни эсгертмеси салыннгандыла.

Ёлюмню билмеген тенгиз жаныуарла

Алибек жаз башы кюнлени биринде Тёбен элни ортасында алгъын  клубну мекямындан башха журт болмаучу майданда машинадан тюшдю. Тёгерек айланып, санагъан этгенча, элге акъырын къарап чыкъды да, адамла чачылгъандан сора, намаз этерге тебирегенча тобукъланып, жерни уппа этди. 

Эм алгъа адамла чурукъланы бир мурат бла жарашдыргъандыла, кийгендиле – аякъланы сууукъдан эм жараладан сакъларгъа. Алай къыйын ёмюрле ётгенден сора, кийимленича, чурукъланы да борчларына дагъыда талай излем къошулгъанды. Бек башы уа – ала модагъа келиширге керек болгъандыла. Ала адамны тизгинин жыя билгенин, жамауатда болумун белгилегендиле, бир тюрлю жерде жашагъан миллетлени маданият эм турмуш энчиликлерин кёргюзтгендиле.

Парий аны сюймейди. Иеси да алай. Болсада жашайдыла ала бир арбазда. Ким биледи, Булутну бир кюнде  арбазда кёрмей къойса, Адырахман излеген да этер. Кёзлери бла ансы... Алай сунады. Булут арбаздан кетип къалалмайды, анда жашагъан ариу сабийлени къоюп. Ала уа тёртдюле – юч къызчыкъ бла бир аламат жашчыкъ.

Бара эди сары жолда патчах. Акъ атлы, ёхтем,  женгил, таукел, умутлу… Жаланда тейрилеге баш ура эди, тилек эте. Патчах эсе да, алагъа къул-къурман болургъа юйретген эдиле аны. Аллахны атын эшитмеген эди, билмей эди аны Барлыгъын, Бирлигин, Уллулугъун, Кючлюлюгюн...

Уугъа баргъанлай, сени кёрдю да, къалгъанны унутду. Унутду тейрилерин, бийчелерин, атларын, душманларын, хорламларын да. Жаланда сен къалдынг аны эсинде, жюрегинде, сагъышында, акъылында, тилинде… –жашауунда.

Бек бурун заманлада жерни башын суу басып болгъанды. Аз-аздан суу  кете башлагъанды, сора бир-бир жерледе айырыкамла чыкъгъандыла. Суу кеталмай къалгъан жерле уа богъазла болгъандыла.