Жарыкъландырыуну бизде биринчи атламлары

1909 жылда биринчи июльда Нальчикде ары дери ишлеп тургъан Тау школ училищеге тюрленеди. Аны ишин жалчытыргъа деп жыл сайын казнадан 36 мингден артыкъ сом бёлюне эди. Ахчаны аслам кесеги мектепни жумушларына, кёп къалмай онбеш минги уа анда жашагъан окъуучулагъа къоратылгъанды. Бу билим бериу учрежденияны тарыхыны юсюнден КъМР-ни Архив службасында материал хазырлагъандыла, биз а андан бир кесегин кёчюргенбиз.

Алай бла сагъынылгъан ахчадан сора да училищени жумушларына таулу эмда къабарты жамауат жыл сайын онюч минг сом чакълы берирге керек эдиле. Мектепни башчысы ол заманлада Дмитрий Мучкапский болгъанды.

Быллай училищеледе жети класс болуучу эди. Аланы тауусханлагъа орта билим берилгенди. Кеслерини да бийик билим берген техника, медицина, физика-математика вузлагъа экзаменсиз кирирге эркинликлери бар эди. Нальчикдеги мектепде уа ал кезиуде алты класс болгъанды. Жетинчини да тауусургъа сюйгенлеге а Владикавказда училищеге барыргъа тюшгенди.

Окъуучуланы мында талай тилге, дагъыда санаргъа, алгебрагъа, геометриягъа, тарыхха, географиягъа, сурат ишлерге, жырларгъа, сызларгъа эмда таза жазаргъа юйретип болгъандыла. Программада дагъыда «Аллахны Жоругъу» бар эди: бусурманлагъа аны Тагир Шадов, христианлагъа уа бабас Михаил Жуков юйретгендиле.

Биринчи заманда училище бир къатлы мекямда орналгъанды. 1908 жылда Тау школну анга тюрлендиргенде, Нальчик округда жашагъанланы жыйылыуунда жангы училищени мекямыны къурулушуна 90 минг сом жыяргъа оноулашадыла. Эки жыл озгъандан сора, къурулуш да башланады. Мурдоруна биринчи таш салыу къууанчлы жыйылыугъа кёпле къатышхан эдиле: Терк областьны башчысы генерал-лейтенант Александр Михеев, Кавказ билим бериу округну келечиси Николай Рудольф, таулу эмда къабарты элледен адамла да.

Къонакъла кёп алгъышла айтхан эдиле. Михаил Жуков а сёлешиуюню ахырында таулулагъа бла къабартылылагъа бек уллу ыспас этгенди. «Мектепни къурулушуна бу къадар ахчаны жыйгъанлары бек сейирди. Бу халкъланы къарангыгъа бошуна санайдыла. Башха ишлери, жарсыулары, къыйын салыргъа керек жумушлары кёп болгъанына да къарамай аллай бир заманны ичинде ахча жыйып, билимге термилип тургъанлары махтаугъа тийишлиди. Жарыкъландырыугъа, маданиятха бу халкъланы къуру акъылманлары угъай, ала кеслери да иги атлам этгенлери шарт кёрюнеди. Билимге къыйынын аямагъан халкъ артха къаллыкъ тюйюлдю, алгъа, бирсиле бла тенг атларгъа керекди. Бу училищени тауусхан таулула бла къабартылыла ата журтларында жарыкъландырыу тирменни чархын бурлукъдула», - дегенди ол. Таулу эмда къабарты сабийлеге уа, ала билимли болурча аталары нечик уллу къыйын салгъанларын унутмазгъа чакъыргъанды.

Мектепни мекямыны къурулушуну багъасын кёбейтирге да тюшген эди. Ол ал тергеуле тюз болмагъанлары бла, дагъыда къошакъ отоула эмда бёлюмле сюерге кереклиси бла байламлы эдиле.

Анда дагъыда эл мюлк курсла ачхан эдиле. Окъуу анда эки жыл баргъанды, аны хайырындан сабийле башха жерлеге барып айланмай, жерчиликни, малчылыкъны, битимчиликни юслеринден билимни мында алгъандыла.

Училище 1920 жылгъа дери ишлегенди. Биринчи дуния эмда Граждан урушланы кезиуюнде, совет властьда эмда «акълада» келгенде да тохтамагъанды анда окъуу. Устазларыны санында Жаболаны Ахия, Батый Хуранов да болгъандыла.

1918 жылда анда ётген съездде Нальчик округда совет властьны тохташдырыуну юсюнден айтхандыла. Андан сора талай замандан училище жабылады. Башха-башха жыллада аны мекямында Ленинчи билим бериу шахарчыкъ, Бийик коммунист эл мюлк школ, пионерлени Двореци да болгъандыла. Шёндю уа ол Къабарты-Малкъар къырал университетни медицина факультетини баш корпусуду.