«Тепсеуню кесини энчи тили барды»

Бюгюнлюкде  Шимал Кавказда  «Асса-Пати»  тепсеу  школну билмеген,  анда юйреннгенлени  аякъ бюкгенлерине  бюсюремеген    хазна  болмаз.  Ол школ  ачылгъанлы беш жылдан  аслам  болады.  Бу проектни  къурап,  жашауда  бардыргъан  а  Энейланы  Аскерди. Ол 2022 жылда «Эбизе тепсеулени эм уста хореографы» деген атха тийишли болгъанды.  Интернетде аны  усталыгъына,  тепсегенине бийик багъа бергенле  кёпдюле.  Школунда  жангыз  да  бир  халкъны  угъай,  саулай   Кавказны  тепсеу  культурасына   эс  бургъан  жашны  миллети  ким  болгъанын   билирге сюйгенле  да  аз  тюйюлдюле.

Бюгюнлюкде  аны  «Асса» атлы  ансамбли  кёп конкурслагъа къатыша келеди.  Ала Битеудуния тепсеу  олимпиадада, халкъла аралы  «Планета искусств», «Grand Moscow Festival», «Золотой  тигрёнок», «Марафон талантов»,  деген  эмда  кёп  тюрлю  фестивальлада  да    алчы  жерлеге  тийишли  болгъанлай  турадыла.   Жетишимлерини, школну  юсюнден да  Аскер бла ушакъ этгенбиз.

- Аскер,  сен тепсерге кимде юйреннгенсе, жашауунгу бу усталыкъ бла байларыгъынгы уа не заман ангылагъанса ?

- Биринчи  кере  тепсерге  анам  5-6  жылым  болгъанда  элтген  эди.   Къудайланы Мухтар,  Сотталаны  Къаншау, Улбашланы Мутай, Къудайланы Хасан  хореографларым болуп тургъанларына уа бек  къууанама.  Ала  хар  бири да  кесича  энчи  ыз  къойгъандыла  мени  бу  усталыкъ  жолумда.  Кёп  магъаналы  затлагъа,  ариу  аякъ  бюгерге  да  юйретгендиле.  

Школну  бошар  заманнга  СКГИИ-ге  хореография  бёлюмге  кирирге  умут  этген  эдим. Алай Москвада окъургъа амал болуп, ары кетеме.

Къауум замандан а тепсерге итиниуюм уллу болгъанын сеземе.  Ара шахарда миллет тепсеулеге юйретген  кружокла да  излейме. Аллай табалмазлыгъымы ангылагъандан сора , Алла Духованы «Тодес»  балетине  баргъан  эдим. Кастингде  тепсегеними  жаратып,  ары  алгъан  эдиле. Алай  анда кавказ тепсеулеге артыкъ  эс бурулмагъанын   ушатмагъанлай  кетеме.

Талай  замандан а  къарачай-малкъар  жаш  тёлюню  айныууна  себеплик  этген   «Эльбрусоид»  фондну  ачылгъанын  эшитеме.  Алай  бла  анда  Мирзоланы Марат тепсерге  юйретген  студиягъа  жюрюп  башлайма. Ансамбль къурап   ара  шахарда  бардырылгъан  кёп  тюрлю  байрамлагъа  да  къатышып  тургъанбыз

- «Эльбрусоид» фонд  бу  жаны  бла  айныргъа да  амал этген  болур?  Сайтынгда   дерслеринги  юсюнден  да айтсанг  эди?

- Хау.  Анда  тепсеген  кезиуюмде  къурагъан  эдим «Асса-Пати» атны. Алай  ол  заманда  ол школ  болмагъанды.  Жыйылыулада,  байрамлада  Мирзоланы  Марат  эмда  эки  шуёхум  бла «Асса-Пати» деген  ат  бла  чыгъып  тургъанбыз. 

Дагъыда  «Эльбрусоидге» жюрюген кезиуюмде   Интернетде  «Асса-Пати» деген  сайт  жарашдырып,  тепсеулерими  ары  салама.  Болсада  анга  адамла  уллу  магъана  берирле  деп турмай эдим.  Алай  кёпле  жаратып, андан  юйреннгенлерин да билдиредиле.   Тыш къыраллада  жашагъанлагъа,  эмда  жюрюрге  амаллары  болмагъанлагъа  ол  да  бек  иги  себепди. Бюгюнлюкде  да   сайтымда  дерсле  бардыргъанлай  турама. 

- Биринчи  тепсеу  школунгу  уа  къачан  ачхан  эдинг?

- Бир  талай  заманда  а банкда  ишимден  кетерге  тюшеди. Атамдан,  анамдан  ахча  тилерге  сюймегеним ючюн,  жангы  иш  табаргъа  кюрешеме.  Магистратурагъа  бюджетге  тюшмесем  ахча  тёлерге  да  кереклисин  ангылай  эдим.  Ол  заманда  Мирзоланы  Маратны  бир  школда   тепсеуден  дерсле  берирге  чакъыргъан  эдиле.  Алай  иши  кёпден  кесини  барыргъа   онгу  болмагъанлай  манга  айтады. Анга  ыразы  болуп, анда  жарау этип  башлайма. Жыл  чакълы  ишлегенимден  сора уа,  кесим школ  къурап, бир  залны  да  арендагъа алып,  сюйгенлени  юйретип тебирейме.

- Ары жангыз  да  Кавказдан   сабийлеми жюрюй  эдиле ?

- Угъай,  кёп  миллетлени  адамлары келе  эдиле.  Кавказ  тепсеулени  асламла  жаратадыла,  юйренирге  да  итинедиле. Аны  себепли тынч  юйренирча   лезгинка, джигитовка деген тепсеулеге  бегирек эс бурабыз.

Москвада  кёбюсюнде аллай  тепсеулеге  юйрете  эсек  да, Нальчикде  асламысында таулу,къабартылы  сабийле жюрюгенлери  себепли, ала кесибизни  миллет  тепсеуледе аякъ бюгедиле.  Хореографлары  уа  «Балкария» ансамбльни  солисти  Элеккуланы Нюрмухамматды. Башха  регионланы  филиалларында  да  алайды. Къайсы  халкъны  келечилери кёп болсала  да,  анга  кёре  ол  миллет  тепсеулеге  бегирек  эс  бурабыз.

- Башха  миллетлени  адамларына  бизни  тепсеуле  не  бла  сейир  кёрюнедиле?  Алагъа  юйренирге  сюйгенлени  саны алай  кёп  болгъаны    не  бла  байламлы  болур? 

- Кертисин  айтханда,  бизни  тепсеулеге  юйренирге  сюйгенлени  саны  ёсгенлей турады.  Бюгюнлюкде биз билген бир-бир   тепсеулени  керти  искусствогъа санаргъа къыйынды.   Бирде  уа артист  нени  кёргюзтгенин, не айтыргъа сюйгенин  да  ангыламай  къаласа. Эр  киши,  тиширыу деп да хазна белгиленмейди.  Бизни  тепсеуледе  уа,  бютюнда  лезгинкада, тюз тепсеуде, къафада  хар  бирини  да  энчилиги  шатык  кёргюзтюледи.

Эр  киши  къушну сыфатыны белгисичады – ётгюр, жигит.  Тиширыу  а – къанкъазны – жумушакъ, субай.   Тепсеуню  кесини  энчи  тили  барды  деп  да  аны  ючюн  айтылады.  Ол  ариулугъ а  бизникиледе   бютюнда  шатык  ангылашынады.    

-  КъМР-ни искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу   Къудайланы  Мухтар  миллет  тепсеуле  адамны  къанындадыла, башха  халкъланы  келечилери,  не  бек  юйренип  турсала да,  ол миллетни  адамыча  аякъ  бюгалмайдыла деген эди.  Сен кёп халкъланы  келечилери  бла  ишлейсе,  бу  сёзлеге  къалай  къарайса?

- Хар  заманда  да  эслейме мен аны.  Бир  энчи  миллетни  макъамы согъулуп  башласа,  ол  миллетни  келечиси  жарыгъан, кёлленнген этеди.  Ол   макъамны  жюреги  бла  ётдюргени  уа аякъ  алгъанында да  эсленеди. Дагъыда  белгилеригим,  макъам,  сёз  ючюн, малкъарлыланыкъы  болгъанлыкъгъа,  бир  башха  миллетни адамы  аякъ  бюгерге  юйренип,  аны  жюреги  бла  сюйсе,  таулудан осал  тепсемез.

- Бусагъатда  школунгу ненча  бёлюмю  ачылгъанды?   Хореографланы  къалай  сайлайса?

- Бюгюнлюкде  Москвада  алты филиал  ишлейди.  Дагъыда  Севастопольда, Бишкекде, Ташкентде, Королёвда  эм Нальчикде.  Хореографланы  уа  барысын да  кесим  салама.   Башха  шахарлада  окъутханла да  тюрлю-тюрлю миллетлени  келечилери  болгъанлыкъгъа,  кеси  заманларында  Москвада  филиаллагъа  жюрюп, юйреннген  адамладыла.   

Сабийлени 4-5 жылларындан  алып  башлайбыз. Андан  ары  жыл  санларында  тыйгъыч  жокъду.  Хар  адамны  да  келип юйренирге  амалы  барды.  Алгъаракъда   Черкесскде  мастер-классыма    60 жыл  болгъан  киши  да  келген  эди.  Кёп  затха  уа  видео дерслерими  хайыры  бла  юйреннгенин билдирген эди.

Дагъыда Королёвда ачылгъан  бёлюмню  белгилерге сюеме.  Анда  хореограф  Мария  Берёзинады.  Оруслу  къыз  бизни  тепсеулени  бек  жаратады, иги биледи.  Алгъаракъда  уа  кеси  да  сабийлени да  юйретирге  муратын  айтып, биз анда да филиал ачханбыз.   Кесини  да  иги  къаууму  барды.  Сабий группасы «Маленькие  джигиты» деген  тепсеулери  бла ала   хореография  искусствону «Танцевальная эстафета»  фестиваль-конкурсунда  биринчи  жерни  алгъандыла. Ызы бла  уа  «Творческий бриз» деген фестивальда гран-приге  тийишли  болгъандыла.   

- Мындан  ары  уа  къаллай  умутларынг  барды?

-  Москвада  бёлюмлерими иги  айнытыргъа  сюеме. Энчи  юйретирча кесими  залларым   болурла деп ышанама.  Аланы  ара  шахарда ортакъгъа  алып  турургъа   тынч  тюйюлдю.  Бюгюнлюкде  уста  тепсей  билген  ансамбльлерим  да  бардыла,  кёп  тюрлю  конкурслагъа  да  къатышып,  алчы  жерлеге   тийишли  болгъанлай турабыз.  Мындан арысында  сохталарымы  тыш  къыраллада, башха-башха  шахарлада  барыдырылгъан конкурслагъа,  фестивальлагъа  къатышыргъа  онглары  болурча  амал  этерге  кюрешеме.