Къызыл аскерни бу къазауатда хорламы уллу стратегия магъананы тутханды

23 август - Курск къазауатда хорламны кюню

Курск сермеш Экинчи дуния урушда бек уллуладан  бирине саналгъанды. Ол 1943 жылны 5 июлюнда  башланып,  23 августда Харьковну алыу бла бошалгъанды. Къызыл аскерни бу къазауатда хорламы  уллу  стратегия магъананы тутханды: ол Уллу Ата журт урушда, саулай Экинчи дуния урушда да, халны тамыры бла тюрлендиргенди. Совет аскерле, кючлю гитлерчи дивизияланы алгъа ёшюн уруп келгенлерин тохтатып, артха туракълап башларча этгендиле.

Курск тийресинде фашист аскерлени ууатыуну уллу халкъла аралы магъанасы да болгъанды. Совет Союзну даражасы бийикге кётюрюлгенди, Кюнбатыш Европаны къыралларында гитлерчи ууучлаучулагъа къажау кюреш жангы кюч алгъанды. Ала Германия ахыр онгуна таяннганын билген эдиле.

Бу къазауатха  кёп таулу жашла да къатышхандыла, жан-къан аямай уруш этгендиле. Къуру Зокаладан Курск  дугада,  биз билип, ючеулен сермешгенди – Зокаланы Хажимурзаны жашы Къонакъбий, Зокаланы Башчыны жашлары Келлет бла Хамза.

Къонакъбий  Элбрус районну Лашкута элинден эди. Къызыл Аскерге 1939 жылда чакъырылгъанды. Кюнчыгъыш Пруссияда, Ржевде, Вязьмада душман бла бек къаты сермешлеге къатышханды, Курск къазауатда да кишилигин кёргюзтгенди. Танк батальонну командири гвардияны капитаны Зокъаланы Къонакъбий  Прохоровканы къатында фашист «тигрле» бла биринчи тюбешгенди. Анда ауур жаралы да болгъанды. 

1944 жылда июнь айда Осула элде ауур жаралы болгъанында да, уруш отундан кетмегенди. Бу сермешде ол гитлерчиледен онусун ёлтюргенди, эки танкларын да кюйдюргенди, душманны юч жерде жашыртын халда от жаудуруп тургъан пулемётчуларын да гунч этгенди. 1945 жылда ол дагъыда бир жигитлик этгенди: 24-чю танк бригаданы 2-чи батареясыны командири капитан Зокаланы Къонакъбий Левиц элде кесини нёгерлери бла бирге душманны беш танкын кюйдюрюп, кёп адамын да къырып, ол элни азатлагъандыла. Алайда ауур жаралы да болады. Этген жигитлиги ючюн Къызыл Жулдузну, Къызыл Байракъны, Ата журт урушну орденлери бла белгиленнгенди. «Совет Союзну Жигити» деген атха да  кёргюзтюлюп, аны алмай къалгъанды.

Зокаланы Келлетни расчёту «Адольф Гитлер» атлы танк дивизия бла къазауат баргъан жерге тюшгенди. 12 июльда ала юч танкны кюйдюредиле, экинчи кюн а – экисин. Алай ючюнчю кюн, расчётну адамлары къырылып, Келлет кеси да ауур жаралы болуп, госпитальгъа тюшеди. Андан чыкъгъандан сора, фронтха къайтады, уруш жолла бла Сталинграддан Польшагъа дери жетгенди. Ата журт урушну экинчи даражалы, Махтаулукъну уа ючюнчю эмда экинчи даражалы орденлери, «За отвагу», «За оборону Сталинграда» майдалла бла да саугъаланнганды.

Хамза уа фронтха кеси тилеп кетгенди эмда 7-чи армияны къауумунда  комендант ротаны командири болуп къуллукъ этгенди.  1943 жылда анга гвардияны капитаны деген чын бередиле.  7-чи армияны командири Хамзаны батальонну командирине салыр мурат бла кесине чакъырып, Зока улу ары бара тургъанлай, топ окъ къатында чачылып, алайда ёледи. Этген жигитлиги ючюн Къызыл Жулдузну, Къызыл Байракъны, Ата журт урушну биринчи даражалы орденлери бла саугъаланнганды.

Къудайланы Шамшудин да ол махтаулу атха кёргюзтюлюп, Алтын Жулдузу берилмей къалгъан жашларыбыздан бириди.  Ол  танкланы мараучу 76-миллиметрлик топну командири тамата сержант Къудайланы Шамшудин, Курск дугагъа фашист танкла бла атышыуда сынауу болгъан артиллеристча келген эди. Аны батареясына фашист танкла бла кёп кере атышыргъа тюшгенди. Душман солдатладан бири, батареягъа къаршы жууукълашып, Къудай улуну топ расчётуна гранат атханды. Шамшудинни кесинден башха расчётда адам къалмагъан эди.   Юч «тигр» тюзюнлей аны тобу таба айланнгандыла. Снаряд бериучю, жерлеучю, мараучу да жангыз кеси болуп, Къудай улу «тигрлени» ючюсюн да жандыргъанды. Ол жигитлиги ючюн Къызыл Байракъны ордени бла саугъаланнганды. 

Залийханланы Магомет Къызыл майданда параддан танк экипажы бла тюзюнлей фронтха кетгенди. Аны механик-водители болуп тургъан  Атмырзаланы Магомет бла бирге Курск сермешде эки «тигрны» бла бир топну жокъ этгендиле. Экиси да Къызыл Байракъны орденлери бла саугъаланнгандыла.

Уяналаны  Алим фронтха 17 жылында кеси тилеп кетгенди. Танклагъа къажау топну командири болгъанды. Прохоровкада айтхылыкъ танк сермешге къатышханды. «За отвагу» майдал бла эки кере саугъаланнганды. Ата журт урушну 1-чи эм 2-чи даражалы орденлерине тийишли кёрюлгенди.

Танк взводну командири лейтенант Гажонланы Солтан-Хамит Курск дугагъа Сталинграддан келген эди. Сынаулу танкчы гитлерчилени отлукъ сакъланнган уллу орунларын жандыргъанды. Ол аны ахыр сермеши болгъанды.

Биттирланы Солтан уста мараучу эди. Танкла бла атышыуну кезиуюнде ол,  фашистлени топларындан экиси, таша жерден от ачып, бизни танкларыбызны тыйып тургъанларын  эслеп, кесини танкы бла терк къармашып, эки топну да малтатханды, алайда бир «фердинандны» бла бир зенитканы да жокъ этгенди. «За отвагу» эмда «За боевые заслуги» майдалла бла саугъаланнганды.

Тасхачы взводну командири Орусбийланы Ануар 280-чи  жаяу аскер дивизияны къауумунда къатышханды Курск сермешге. Анда ауур жаралы да болгъанды.  Аны ёлген сунуп, къарындаш къабырлагъа элтип бара тургъанлай, сау болгъанын эслеп, госпитальгъа элтген эдиле. Анда Ануар тогъуз ай жатып чыкъгъанды.

Бронебойщик Хочуланы Магомет, жаяу аскерчи Айтекланы Хажахмат да Курск сермешге тири къатышханладан бирлери болгъандыла. Къызыл Жулдузну эм Ата журт урушну биринчи даражалы орденлери эмда кёп майдалла бла саугъаланнгандыла. Курск сермешге къатышхан таулу жашла, сёзсюз, дагъыда болмай амалы жокъду. Жарсыугъа, биз аланы барысыны да атларын айталмайбыз. Аллайла болгъанларын билгенигиз бар эсе, редакциягъа жазарыгъызны тилейбиз.