Унутулмазлыкъ такъыйкъала

Холам-Бызынгы ауузун бир кере кёрген, бери  къайтмай къалмаз. Мен кесим да  аны ариулугъундан тоялмайма. Бир жол а ары  къарындашларымы  Екатеринбургдан келген шуёхлары бла бирге къауум адам болуп барабыз. Арабызда къабартылыла да бардыла.   Къонакъла Бызынгы элни тарыхындан, аны адамларындан да хапар сорадыла. Къарындашларым, кёбюрек билгенлери себепли, ала бла ушакъ этип келедиле. Бабугентге кирген жерде Мечиланы Кязим хажини  эсгертмесини аллында тохтап, аны юсюнден да  хапар айтабыз. Андан иги кесек озгъанлай, Къара-Суугъа жетебиз.

Жолда бара, биринчи  чучхурну, таудан чыкъгъан Тыжынты сууну къатында тохтайбыз. Ёрге, энишге ётсек да, алайда бир кесек мычымай, шаудан суудан ичмей къалмайбыз. Ол тийре, нек эсе да, кесине тартады. Аны сууу да башхалагъа ушамайды, бек сууукъ эсе да, тамагъынгы аурутмайды, кесин ичиртип турады. Нёгерлерибиз аны жаратып,  шешалагъа да къуюп аладыла. Аны бла бирге уа Холам-Бызынгы ауузу жомакъгъа ушагъан сейирлик жер болгъанын къатлап-къатлап айтадыла.

Жабо къаланы  кёргенлеринде уа: «Муну бурун заманлада къалай ишлеген болурла адамла, – деп, уллу сейирге къаладыла. – Ала нечик  жигерле эдиле, бу таугъа ол къадар ташны ташып, къала ишлегенле», – дейдиле.

Алай эте Бызынгыгъа  жетебиз. Орамлары тар эселе да, элни ичинде тизгинлилик эсленеди. Бахчалада  къара дугъум, алмала, картоф, быхы, сарымсах, дагъыда кёп битим элпек ёседиле. Элни  ара орамы бла бара, жол жанларыда  жашаулары келген эр кишиле, тиширыула да, кюн тууушда олтуруп, хапар айта турадыла, бирлери уа эшиулерин да бардырадыла. Арлакъ озуб а – элни ара майданы. Анга майдан деп айтырча да тюйюлдю, болсада  тюкен, амбулатория, эл администрация, клуб, мектеп да  алайдадыла. Ыразылыгъы болгъанла,  кафеге кирип,  ауузланып  кетерге боллукъдула.  Анда алыкъа тылпыу эте тургъан жылы юй гыржын, чай, кофе, быз-быз эте  тургъан айран бла да сыйлайдыла.

Угъай-угъай дей эсенг а, элде къайсы юйге кирсенг да,  тау адетдеча, къонакъбайлыкъ этип ашырлыкъдыла. Кече да къалдырырла. Мында кичи абаданнга намыс берген, аны бла  атдан тюшюп сёлешген адетди.

«Нечик иги элди бу, мени мында бир юйюм болса, бек сюерик эдим», – дейди къонакъладан бири. Мен: «Къаяларыбыз, тёшлерибиз, черек эмда гара сууларыбыз, хауаны тазалыгъы  кимни да кесине мукъуладисча тартадыла», – деп, Бызынгыда болгъан бир кюнюмю хапарын айтама: «Бир жол Бызынгыда жууукъларыбызгъа барама. Кече тышына чыгъып, кёкге къарагъанымда,  анда жулдузла асыры кёпден, сейирге къалама. Алагъа къолунгу узатханлай жетип къаллыкъча, алай  жууукъ кёрюннгендиле.

Экинчи кюн эрттенликде уа «Бызынгы» альпинист лагерьге атланнган эдик. Жол жанында ёсген  къызыл, кёк, жашил, сары гюлледен кийизни кёргенимде уа, машинадан чыгъып, андан ары барлыгъым келмей тохтагъанды».

Хапарымдан сора, къонакъла да  кёрюрге сюйдюле табийгъатны  ол гюллю кийизлерин. Биз, элде кёпге мычымай, алгъа атланабыз. Насыпха,   жууукъларыбыздан бири Шыкъыгъа машинасы бла элтеди. Жол артыкъ аламат тюйюлдю, ол а  будуман болуп чыгъады ёрге.  Анда уа  анабызны ата юйюню  жарты оюлгъан хунасы, атабыз бла анабыз ишлеген школну къабыргъалары, Мечиланы Кязим хажини юйю-музейи, гюрбежиси да бардыла. Алагъа да кёз жетдирип, ичлерине кирип, кёрюп, дагъыда энишге тюшебиз. 

Жаш бизни андан ары альплагерь таба баргъан жол бла элтеди. Жылны  июль  айыны биринчи онкюнлюгюдю. Ол заманда алыкъа талада кырдык чалынмайды. «Чалгъычыла бир  онбир-онеки  кюнден  чыгъарыкъдыла  былайлагъа. Ол заманнга гюлле да чагъып бошарыкъдыла. Сиз тап заманда тигелегенсиз бу ариулукъну кёрюрге», – дейди  жаш. 
Бу тамашалыкъны къалай чалыргъа боллукъду, деп мудахланама. Нёгерлерибиз а,  зауукълукъ ала, Ахкёбекланы Шаманны  къошуна дери барып, тохтап, алайда жарагъан айран да ичип, шишликле  бла да сыйланып, таза тау хауа, черек сууну да татып, аламат уллу чучхурну  да кёрюп, ингир белги бере башлагъанда, артха атланабыз. Кетип бара уа, энди  бу ариулукъну мен къачан келип кёрлюк болурма деген акъыл барыбызны да башыбызны бийлеп, тынгылап келгенбиз.