ЖИГИТЛЕГЕ – БИЙИК ПОЭЗИЯ СЫН

Малкъар поэт Бабаланы Ибрагимни «Бийик сын» деген поэмасы малкъар адабиятда урушха къажау жазылгъан чыгъармаланы араларында энчи сыйлы жерни алады. Аны атланнган сёзю окъуна дуния урушланы тарыхларында бек ажымлысы атом уруш болгъанын эсгертеди. Андан сакъланыр  ючюн, уруш къазауатын, зорлукъну, ачлыкъны да кёрген къарт, бешик тебирете тургъан ана... – жерде жашар муратлары болгъанла бары да мамырлыкъ келечилери болургъа талпынадыла.

Лирика жигит  дуниягъа мамырлыкъ тилейди: «О сиз – мени туугъан жерим, жашагъан элим, от жагъада атам тиргизип кетген от, юйюм, арбазым, арбазда ёсген уллу алма терек... Къарт атам ол терекни тюбюнде ташха олтуруп, эрттен-ингир сагъыш эте туруучу эди... Мени жюрегиме сизден жууукъ багъалы зат жокъду дунияда...» Ол ариу дуниягъа тилек этеди поэт «Бийик сында»: атасына, жашлай  кетген анасына, къарындашына, башха, жашау  тюбетген, тюбетмеген,  ыразылыкъ сёзюн айтыргъа тийишли кёрген адамларына… Ол уруш отунда къалгъан белгисиз солдатмыды, аны аллына къарап тургъан анасымыды, хорлам кюнде ёмюрлюк отну къатына келген къартмыды, башха тюйюлдю. Назмуларын жаза туруп, Ибрахим, аланы анга, мынга деп атай, ол адамлада адамлыкъдан башха даража излемегенди.

Поэтни атасына айтхан сёзю, жаланда аны атасына айтылып къалмай, таулада мал кютген, жер сюрген, сабий ёсдюрген, жерни, кёкню гюняхындан къоркъгъан таулуланы къайсысына да аталады. Уруннган адамны дуниягъа къарамы да башха тюрлю болады, бютюнда жашау ёмюрю, келген жолу къубултмаса. Ата дегенинг Ибрахимни поэзиясында, анача, жашауну бир бийиги болуп келеди. Бу бёлюмде акъ сёз бла, къара сёз бла жазылгъан чыгъармала да бардыла. Аланы къайсы бирин алсакъ да, ол поэзияды. Къаллай бир ёхтемлик туудурадыла жашында кетген атасыны юсюнден ариу сёзле! «Кязим башчылыкъ этип, Огъары Холамдан Быллымгъа киеу нёгерге  баргъаныбыз да болгъанды, – дейди таулу къарт, – Анда – Быллым ёзенинде – чаришде барын да озуп, къызыл дарий байракъны келтирип, Кязимге ол берген эди… Къайда болса да, ол миннген атха къанат битип къалмай амалы жокъ эди…» Бу затланы окъугъанда, эсиме Ибрахимни «Осуят» деген назмусу тюшеди. Анда да атасыны сыфаты. Ол, ёле туруп, атына жарсыйды, аны таралгъанын ангылап, кишенин алып, Жашырын талагъа бошла деп буюрады жашына. Ёлюр сагъатына тюбеген къарт  хошду, къайгъысы да жокъ.

Айырылыу жарсыулуду. Иеси да, ат да, бир бирни жарсыта, алай айырыладыла. Дагъыда бир башха назмуда «Кюн жауун жауарыкъды» дейди бу къарт, дуниядан кете туруп, – къымыжа сабийчик шаудан кёлчюклени жалан аякълары бла чачдырып, ары-бери чабып ойнагъанча, нартюх бахчаланы шыбырдатып,  башлары бла алай озарыкъды». Къара сёзю да поэзияды Ибрагимни. Ма, къарагъыз: андан ары: «Алыкъа кюн жауун жауа тура эди. Эрттеден бери къургъакъсып тургъан арбаздан бла орам къумладан бетиме биягъы жер ийиси тартды. Кёз кётюрюп, ёрге къарадым. Тейри къылыч, тюз бусагъатда къозлагъан ийнек бузоуун жалай тургъанча, суу башында  тохтады – бир ариу, бир огъурлу тохтады… Мен аны тюбюнде ийнек излерикме… Энишге суу бойнуна тигеледим. Бата баргъан кюнню аз жарыгъында шош шорхулдагъан черекде бетиме биягъы жер хауасы урду. Бара барып, тал терекни чачы аллына тёгюле тургъан бир мылы ташха олтурдум. Бир кюн жауунда арбазыбыздан, жолдан, суудан да жер ийиси нек тартды? Алыкъа не болгъанын да киши ангыламай, бир тюрлюле болуп, кюн жауунда, тейри къылычны тюбюнде ташха олтуруп, суу бойнунда жилядым…»

 Ёлюмню бла жашауну арасы юзюлмегенини шартлыгъы поэмада сын ташны – Бийик сынны ауазы бла белгиленеди.  Поэт а мында, айтханыбызча,  акъ сёзню (поэзияны) къара сёз бла сырады. Аны ючюн назмула такъыр болмайдыла, бютюнда терен, ангыламлы айтыладыла. Акътерекча жангыз сюелген сын не сокъур, не сангырау тюйюлдю. Кёк аны акъ чачыды, жулдузла уа чапыракъ ийгени. Бийик сынны аллында жилягъан ёксюзню кёз жашы чыкъ болуп тюшеди жерге, терекле уа къолларын таралтадыла кёкге...

Ибрахимни бу поэмасы халкъны тарых-жигитлик жырларына жууукъду. Алада болуннган ишле романтика кётюрюмлю ауаз бла айтылгъанлары унутулмазлыкъларыны шагъатлыгъыды. Ала башха тюрлю айтылсала, айхай да, тёлюден-тёлюге алай ётюп баралмазла. Аланы асламысы окъуучуну жашау чюйреликлени хорларгъа, дунияда жашау тиричиликни къыйын жолларына хазыр болуп чыгъаргъа юйретедиле. Болуннган ишлени магъаналы къыйматларын кёзбаусуз ачыкълайдыла.

Атакагъа баргъан солдат къолундан тюшюрмеген къызыл байракъча, жанады

Поэмада берилген метафоралагъа, тенглешдириулеге хар тизгинде тюбеп, кёз аллынга келген суратла бла кесинг да байламлы боласа. Мында Баба улу урушха уллуну, гитчени да кёзлери бла къарайды. Урушну ачылыгъын кёргюзте, жангы бояула излеп кюрешмей, ол аланы болгъаныча айта, тарыхны къара кюнлерине багъа биче, уруш берген азапны басымлы суратлап, анга къажаулукъ сезимни ёсдюреди. Ата журтлары ючюн ёлюп кетгенлени унутмай, алагъа хурмет этейик деп, поэт аны айтады. Жангы къыйынлыкълагъа жол бермез ючюн, озгъан къыйынлыкъланы эсде тутаргъа керек болгъаны хакъды.