Ата журтха сюймекликни юсюнден

Бабаланы Ибрахим назмуларында, поэмаларында да заманны баш ышанларын уллу суратлау кюч бла кёргюзтгенди. Аны «Атамы аягъы басхан жер» деген аты бла баргъан назму къаууму туугъан жерге къасадача жазылады. Ата журтха сюймеклиг а тилеклеге киреди.

Бу назму къауумда ташлагъа «сюймеклик тийип», аладан ай, жулдуз суратлы къалала ишленедиле, ташла кёп тюрлю сыфатлагъа киредиле: ана сыфатха – «Ёксюзню жапсарыр ючюннге», аскерчи сыфатха – къоруулаучу болуп. Мирзеусюз айланнганын кётюралмай, жарылгъан тирмен таш, «къар басып юшюген жюреклей, бузлагъан» тыпыр таш, урушда жоюлгъан аталаны жумдурукълары – къадау ташла – была бары да бирге къурайдыла жашау.

Жашауну кёп тюрлю сураты «Тилек» назмугъа кирип, адабият байлыгъыбызны бютюнда элпек этеди. Поэтни сёзю, жюреги да, «кёкча, кимге да ачыкъдыла». «Аян таууш» назму уа кёзге кёрюнмеген бир мистикалы суратды. Лирика жигитни тюшюне кирип келген аян таууш (кёкден келген ауаз), арбазда поэтлени жюрютюучю Боракъны кишнегени назмуну аллындан окъуна сагъайтадыла. Ол ауаз «кёкде оракъ къачлы назму байрагъынгы орнат...» – дейди. Поэтни сёзю уа тауусумду: «Бирден сора учалмайды жулдуз». Бу философия магъаналы назмуну кёп тюрлю ангыларгъа болады.

Дуния башында бар ахшылыкъланы иги адамла этедиле. Аманлыкъланы уа – жашауну душманлары. Аман адамла чачдырадыла жерни топ бла, ала этедиле ташланы жаралы, аланы хаталарындан къаладыла сабанла орулмай, ала жилятадыла кёкню, жерни да… Ол затланы барына да чыдагъан жерни атындан чамланады поэт «Чамланама жерни атындан» деген назмусунда.

Атны сыфаты Ибрахимни кёп назмусунда барды. Бирде ол поэтлени атлары Боракъды, бирде, – кёк жарылып, андан тюшген тай, бирде – тарда кишнегени эшитилген, кёзге кёрюнмеген ат, бирде – толкъун сыртлы байтал,  бирде – желжалкъа... Бу эки кесекден къуралгъан назмуну жанр энчилиги мифден бла кертиден къуралгъаныды. Бабаланы Ибрахимни учхан аты – ол эрттегили мифледен келген сыфатды. Къайсы миллетни алсанг да, аны халкъ чыгъармачылыгъында – мифлеринде, жомакъларында учхан ат жюрюйдю.

– Кёк жашнагъан заманда

Тюшгенди, кёк жарылып! – дейди Базза тайчыкъны алып келгенде.

Кертилик бла жомакъ къарт Баззаны жамычы этегинде тайчыкъны сыфаты бла бирге киредиле арбазгъа. Ким айталлыкъды анасы ёлген ёксюз тайчыкъны юсюнден, кёк жашнагъанда, кёк жарылып тюшгенди бу деп? Ким кётюраллыкъды жарлы ёксюзню аллай бир бийикге? Жаланда жомакъны, таурухну сюйген ажайып къарт. Аны ажайыплыгъы андан да кенг жайылады: 

Автор жан жаратылгъанда, аны дуниягъа къоша, анасы къалай къыйналгъанын суратлагъан кезиуде кёкню шибиля жарыгъын жур кийик бла тенглешдиреди. Назмуда, Айры-Таш-Жол-Башында, байталны ауругъанын кётюралмай, жер тебеди. Жылкъычы уа тайны жамычы этегине алады. Бармы эди тайны къанатлары? Ким кёргенди къанатлы атны? Бир киши да угъай. Къарт жылкъычы уа кёрген эди – къанатлы эди жерге тюшмеген тайы. Гыбыт бухчакъдан эмизик этип, аны бла сют ичирип ёсдюрдю къарт тайны. Тай бла аны жаны бир болгъанын билдирген шартла кёпдюле. Анга дууа такъгъаны уа, кёз тиймесин деп?! Жанлы зараны тиер деп, къатында жатып чыкъгъаны уа кечеле бла?! Ажымлы болду ёсген тайчыкъны – жетили ажирни къадары: ол кюйюп кетди. Баям, кесин анга атхан Базза бла бирге. Назму эриулю бошалады. 

«Учхан ат» чигинжиси къаты болгъан, анга таяннган сёз, оюм да эсде къалырча, жомакъны бир бек магъаналы кесегинден жаратылгъан назмуду.

Ибрахимни «Элия бешик» деген назмусу терен философия магъанасы болгъан фантазиялы чыгъармады: жел тебиретген элия бешик, анга деп, Апсаты кийик сауады, ай да анга ёшюн салады, бешик жыр жауун къылладан келеди. Жер тепгени уа – поэтни «элия бешикге бёленнген жюреги».

Бабаланы Ибрахимни поэзиясы мудах ёнлюдю, къайгъылыды, даулашлыды. «Илхам» деген назмусуну лирика жигити, сабийлени акъсыз, атлыны атсыз къояса деп, сабан кюе тургъанлай, жауунну кёлге къуяса деп, заманнга тырман этеди. Назмуну суратлау даражасы къайда бийикди жер къайгъыладан: илхам бирде – акъсыз къалгъан сабий, бирде – тауда юркюп баргъан кийик, бирде атсыз къабыр сыны. Сюрюлген сабан кибик, тууады суудан тейри къылыч.  Сюрюлген сабан – ачлыкъны узакъ этген таукеллик,  тейри къылыч – жашау ариулугъу. Назму уа мудахды. Неда «Атадан-анадан да ёксюз» деген назму уа?! «…уруш жыллада, / Къар басып, юшюген къагъанакъ…» Не жандауурсузду къадар!

«Озгъан жауунда» акътуякъ тайгъа жайракъ минип, тюненени къуууп барады атлы. Ауаз келип, атын бошлап, жамычысын да тешип, сюеледи ол, жалан болуп, жел аллында, озгъан жауунну тюбюнде жибий, жюреги кёкча жашнай. Ол тюшюнде эди. Тюнюнде уа атдан жыгъылгъан лирика жигитни, къатапа эринлери бла бетин сылай, миннген аты эсине  къайтарады. «Эки кёзюм да кюн жауун жаудуруп, /Сабанлада жетдим озгъан жауунну…» Ачыды ёксюзлюк, къыйынды юйсюзлюк, теренди керти сезим. Ачыу – къадардан, къыйынлыкъ – жашау болумдан, теренлик – жюрекден келедиле.

Эндиге дери уллу желни сыфаты назмучулукъда кюйсюз, огъурсуз, къозгъаучу, оюучу, бузукъчу эсе, мында ол кеси жазыкъды. Бир кюе, бир бузлай, чексиз къыйынлыкъ сынайды. Алай а ол азатды!

Сюжет ыз белгили тюйюлдю – бораннга айтханын этдираллыкъ къайда? Поэт а шагъатча айтады сёзюн.

Жулдуз букъугъа булгъана,

Кесим да барама – желде:

Мен Къой Жолгъа – кюз будайгъа

Киргенча, киреме – жерден...

Бабаланы Ибрахимни бу поэмасы малкъар адабиятда фантазиялы чыгъармаланы фахмулу юлгюсюне саналса да, аны философия магъанасы фантазиялыгъындан кем тюйюлдю. Поэманы ахыр тизгинлери уруш, бютюнда «жулдуз уруш», ачмазгъа чакъырадыла, жерни къайгъысын кёрюрге, анга дарман излерге...