«КЪОЙЧУ ЖЫРЧЫДЫ» ДЕЙЛЕ АТЫМА…»

Малкъар поэт Къудайланы Маштайны биринчи назмулары туугъан эли Чегемден узакъда Къыргъызстанда жазылгъандыла. Биринчи китабы «Арноо», экинчи китабы «Жайлоодо», «Тоо гюлдёрю» Фрунзеде чыкъгъандыла. Къыргъыз окъуучула таулу жашны фахмусуна уллу багъа бергендиле, аланы сюйюп окъугъандыла. Маштай да «Къыргъыз жерим – ёз жерим» деген китабында къыйын заманлада халкъына гыржын тапдыргъан къыргъызлылагъа, аланы туугъан жерлерине ыразылыкъ сёзюн айтханды.

Къудайланы Маштай ата журхна 1977 жылда къайтханды. Аны «Акъ Ала-тоо» деген китабы Маштай анда болгъанда чыкъгъан эсе, «Къапчагъай» дегени уа мында 1987 жылда басмаланнганды.

Дагъыда мында Маштай ана тилибизде бир къауум китап чыгъаргъанды: «Таула кюзгюсю», «Ёмюрле жолу», «Чегем ауузунда». Ахыр китабы ол дуниядан кетгенден сора чыкъгъанды.  

Къудайланы Маштай малчы эди. Назмучулукъ бла бирге къойла кютюп, эки жерде да махтаугъа тийишли уруннганды.

Малкъар тилде чыкъгъан биринчи китабында Къудайланы Маштай, туугъан жерге, анагъа, къарындашха, тиширыугъа сюймеклик кёп затдан да бийик болгъанын черте, адеп-къылыкъ жаны бла дерс береди.

Маштайны лирика жигитлери кёпдюле. Ма, сёз ючюн, эски чурукълагъа къарай, ала жамалсала, энтта да бир затха жарарла деп, жашау къыйынлыкъланы юслеринден оюм эте, къалкъыйды. Тюшюнде уа узун сабанда къуралгъан асмакъланы кёреди. Уянып, дуния жарыкълыгъына къууанады. Жашлыгъы къазауатда ётген къартны жашау аны суу талыштакга ушатханды. Маштайны башха жигити туркменли къызды. Лирика жигит, аны не бек сюйсе да:

Маштай назмуларында таулагъа, желге, суху баргъан черекге да жан салып, ала бла ана тилинде сёлешгенди. Аны «Таулагъа» деген назмусуну суратлау магъанасы бир да болмагъанча жарыкъды, теренди. Мында инсан бла табийгъатны бирлиги энчи эпитетле бла, метафорала бла жасалып, кёргюзтюлюнеди. Назмуну ёзеги Ата журтха тансыкълыкъдан, аны бла тюбешиуню къууанчындан къуралады. Бу назмугъа Маштайны чыгъармачылыгъыны бек жарыкъ бетинеча, адабият жолунда бек уллу хорламгъача къараргъа тийишлиди.

Адамны, табийгъатны, кёкде жулдузланы, жерде умутланы теренден ангыларгъа итиннген назмучуну ич сезими бла тыш сёзюнде чюйрелик жокъду. Ол себепден, къойчу таягъы бла бирге къалам жюрютген назмучу керти адам болгъаны баям эди. Маштайны «Ёлюм» деген назмусу энчиди. Мындан кетгенлени ауазлары эшитилген назмула бардыла Къайсынны, Керимни, башхаланы поэзияларында да. Алай бу назмуну лирика жигити, дуниялыкъны тюз болмагъанына жарсый, кесини ажымлы къадары башха адамлада къайтарыллыгъын айтады.

Лирика жигит алай сагъыш этеди: ол адам, элтип, ол атны мени ёксюз сабийлериме берсе, нечик аламат боллукъ эди деп. Алай болмаса уа, дейди поэт, ол адамгъа да ёлюм келмей къалмаз, аны атына да бирле минерле. Адамлыкъ изленнген жерле кёпдюле.

Жашауну мурдору, тутуругъу недеди десенг, адамла бир бирле-рин сюйгенлеринде, бир бирлерине игилик этгенлеринде, ахшылыкъ тилегенлеринде. Маштай да, шуёхлукъну, тенгликни бийик тутхан адам, назмучулукъ хунеринден кёплеге юлюш этгенди. Ол бахсанчы Сюлеменнге, Беппайланы Къозугъа, ана къарындашы Исмаилгъа, къоншуларына, къыргъызлы Османкъулгъа, Темиркъулгъа эм башхалагъа ыразылыгъын билдиреди. Къатынгда адамланы сюерге, кёллерин алыргъа заманынг жетмегени эсиме тюшюп, жарсыйма.

Къудайланы Маштай, табийгъатны ариулугъун, аны тасхаларын суратлауда уллу жютюлюгюн кёргюзте, сейирлик ушашдырыула тапханды. «Пелиуанла» деген назмуда Ургъуюкъ сырты бла Зыгытлы сырт бир бирге эришедиле.

Маштай китабына «Тауланы кюзгюсю» деп бошдан атамагъанды. Жазгъаныны ёзеги тауланы суратлаудан къуралады. Поэтни «Мен сюймеген» деген назмусу Владимир Высоцкийни аллай атлы жырын эсиме тюшюреди.

Маштайны насихат назмулары аздыла. Аны «Жаш къуллукъчу-гъа къартны айтханы» деген назмусу жаш адамгъа керекли оноуду:

Халкъды къалангы бек тюп мурдору,

Тынч тюйюлд аны ёрлеген жолу.

Халкъгъа эталсанг башчылыкъ толу,

Халкъ сени темир къанатынг болур…

Халкъ деген тенгизд, сен анда – кеме,

Халкъ толкъунунда жюрюйсе, жюзе,

Халкъынг болмайын къалгъан кюнюнгде

Чырагъынг жанмаз ата юйюнгде.

Къудайланы Маштай, киши жеринде атын махтау бла айтдырып, уруннуу жолунда Ленинни орденине тийишли болгъан таулу, бизден замансыз кетсе да, кесини ариу, жарыкъ назмулары бла къоюп кетген дуниясын дайым къууандыргъанлай турады.