Диеталаны-жаланда врач бла келишип

Бусагъатда семизликден къыйналгъанла, арыкъ болургъа кюрешгенле кёпдюле, ала барысы да диетала тутаргъа кюрешедиле. Алай бир – бирде ол диеталаны хаталарындан больницагъа окъуна тюшедиле. Саулукъну бузмай, артыкъ килограммланы къалай кетерирге боллукъду? Аны юсюнден Санкт – Петербургда 42чи номерли больницаны участка  терапевти  Сардиянланы Азамат айтханды:

- Биринчиден, кесигизни терапевтигиз бла кенгешигиз. Диетологланы асламысыны медицина билимлери жокъду. Ала сизни аурууларыгъызны, саулугъугъузну энчи шартларын билмейдиле. Диетолог жазгъанны участковый врачыгъызгъа кёргюзтюгюз. Хау, семизлик кёп ауруула къозгъайды, алай доктор бла да келишмей, ашдан тыйылып къалсагъыз, ёлюп къалыргъа да болады. Жаш адамланы араларында анорексиядан къыйналгъанла кёпдюле, асыры арыкъ болгъанларындан не окъугъан, не ишлеген эталмайдыла.

-Саулукъну бузмай не этерге боллукъду? Бирле айтадыла: жемиш, кёгет суу бек хайырлыды, аны дайым да ичерге жарайды, деп.

-Угъай! Пакетлеге къуюлгъан суулагъа бал тузну эм консервантланы кёп къошадыла. Жангы сыгъылгъанлада уа жемиш кислотала кёпдюле, клетчатка жемишлени кеслериндегиден эсе, азды. Ол себепден а жемишлени ашаргъа  керекди – алада бизни токъ этген волокно асламды.

-Суусун диетала аш орунну гитче этерге болушадыла деген оюм а тюзмюдю?

- Терсди. Аш орун сингирледен къуралгъан машокду. Ашагъан заманыбызда ол керилген-созулгъан этеди, артда уа ол, жыйырылып, тёрели ёлчемине къайтады. Аны гитче этер ючюн, жаланда хирургия амал хайырланылады. Диетаны тутхан заманыгъызда аз аш ашаргъа эм аз суу ичерге юйренип къаласыз.

-Бир-бир продуктла (ананас, грейпфрут, сельдерей, хобустадан жарашдырылгъан шорпа, хантус) жауну кюйдюрюрге боллукъдула, деген хапар жюрюйдю семизлени араларында. Медицина не айтады аны юсюнден?

- Жауну кюйдюрген продуктла жокъдула. Аланы бир-бирлери (ала да кофеин бла бирге) ашны эриуюн терклендиредиле, алай бир белгили кезиучюкледе, ол себепден а ол продуктла адамны ауурлугъун азайтмайдыла.

Дагъыда чертирге сюеме: кёп тинтиуле кёргюзтгенлерича, ундан этилген эм татлы ашарыкъла, марданы билсегиз, семиртмейдиле, алай алада жау аз болургъа керекди. Былайда сёз тортланы неда пирожныйлени юслеринден бармайды, алада жау кёпдю.Жашил чай да этмейди арыкъ. Аллай чайда (чагъырда, жемишледе эм кёгетледеча) полифенолла – артериялагъа хаталы холестиринни кетерген веществола кёпдюле, ол хайырлыды.

Битим жаулада жау 97-98 процент болады. Ала семизликни бек къошхан продукталадыла. Болсада битим жаула, эт жаулача, тюйюлдюле – атеросклерозну айнытмайдыла.

 Чабакъда жау тонгуз этдегинден аз тюйюлдю. Сёз ючюн, скумбрияны неда лососьну 100 граммында 12 грамм жау барды, тууар этни 100 граммында 3 граммды. Алай жаулары кёп чабакълада (сёмга, макрель, сардина, селёдка эм анчоус) омега-3 жау кислота кёпдю.

-Алма уксус арыкъ этемиди?

-Быллай сирке суу хайырланылса, адамны чархында жаула аз боладыла деп илмуда шагъатлыкъ жокъду. Алай былай а белгилиди – суугъа уксус къошулуп ичилсе, аш орун-чеги трактны эски ауруулары къозгъаладыла. Сохуранлары кёбюрек болгъан адамлагъа аллайланы ичерге жарамайды, бютюнда бег а эрттенликде ач къарангылай.

- Биз кёп ашагъан акъ ётмек, къызыл этни юсюнден а не зат айтады медицина?

-Акъ ётмекде калорияла, къышхыр къошулуп этилген ётмекдегиледен эсе, аздыла. Жюз грамм батонда калорияла, къышхырдан этилген ётмекде болгъан тенгли бирдиле. Алай къышхырдан этилген ётмекде клетчатка эм магний кёпдюле, ала ашарыкъланы эриулерин терклендиредиле.

Къызыл этде байыкъланнган жау эм холестерин кёбюрекди. Алай саулукъгъа керекли веществола (белок, темир  эм цинк да) да бардыла. Семиз этни сайламай, арыкъны алыргъа керекди.

- Жемишлени ашха дерими, лгъесе андан сорамыашаргъа керекди?

- Жемишлени ашдан сора ашасагъыз,толу аш оруннга къошулгъан кёгетле асламысында къарынны аурутадыла, кёпчютедиле, газланы артыгъы бла къурайдыла. Жемишлени ауузланыуланы араларында ашасагъыз, хайырлыды. Татлы ашарыкъланы да алай хайырлансагъыз, тапды.