«Кюнлю-нюрлю Малкъар, таулула – олду мен суратлагъан дуния»

КъМР-ни Къырал саугъасыны лауреаты Занкишиланы Ибрагим малкъар маданиятда энчи жер алады. Ол  фахмулу суратчы болгъаны бла чекленмей, халкъ адамыды, акъылманды. Ибрагимге акъыл сёз излей, жашауда бола тургъан затланы юсюнден энчи оюмун сурай кёпле келедиле. Занкиши улу республикабызны, Нальчик шахарны да бек белгили адамларындан бириди. Кёрмючлерин жамауат ашыгъып сакълайды, нек дегенде аланы хар бири – акъылманны сурат халлы сагъышларыдыла. Биз терк-терк тюбешебиз Ибрагим бла. Бюгюн аллай бир ушакъларыбыздан юзюкню басмалайбыз. Хар сорууубузгъа суратчы ачыкъ жууапла бергенди.

-Ибрагим, сизни тёлюгюзню ызындан тынгылы билимлери, фахмулары болгъан жаш суратчыла келемидиле?

- Бусагъатда КъМР- ни Суратчыларыны биригиуюнде токъсан адам барды, кёп жылланы 70 эди саныбыз, алай перестройканы кезиуюнде кёпле къошулгъанлары эсимдеди. Ол токъсандан он адам ишлейди. Къайдадыла къалгъанлары уа? Ким къайда гыржынын тапса да, анда. Совет жыллада Художественный фонд болуучу эди, битеу КъМР-ни Суратчыларыны биригиуюнде болгъанлагъа фонд заказла бере эди. Битеу Совет Союздан келе эдиле заказла, къырал юйлеге, сабий садлагъа, школлагъа, къысхасы, халкъ жюрюген жерлеге биз суратла эте эдик. 

Перестройканы кезиуюнде фонд чачылды, заказла да къурудула. Андан бери хар суратчы кеси излейди башын кечиндирир амалла. Бизни республикада суратлау искусствогъа сейир алай бийик тюйюлдю, юйлеринде къабыргъагъа сурат такъгъан тёре жокъну чегиндеди. Бу арт тёрт-беш жылда  мастерскоюма сурат излей адам келмегенди. Былайда бир затны чертирге сюеме: суратлау искусствогъа ахча излеген, байлыкъны тансыкълагъан адам келмезге керекди. 
Алай жаш адамла не жерде ишлеселе да, аны ючюн тынгылы иш хакъ алыргъа сюедиле. Ала терсдиле демейме, хар ким юйюрюн кечиндирирге керекди. Мен совет жыллада, заказла болгъанда, кооператив фатар ишлегенме, сабийлеге билим да бергенбиз. Алай бусагъатда болум башхады. Аны бла бирге, къоркъуу да чыгъады – ким келир тамбла деп.
 

- Сиз сурат ишлеп не заманда башлагъансыз? 

- Кесими билгенли. Школгъа бргъынчы окъуна тот этген чюй бла къабыргъада сурат эте эдим. Билемисиз, бир жаны бла, суратчыла болмай къалырла деп къоркъургъа керек тюйюлдю, нек дегенде аланы Аллах не дунияда да, токълукъда, жарлылыкъда да, жаратады. Адам улу дорбунлада жашагъанда окъуна къаялада суратла ишлегенди. Неге керек эди ол, сурат суу тюйюлдю – ичмейсе, аш тюйюлдю – ашамайса, алай ишлей эди минг жылла мындан алгъа адам сурат... 
Аны ючюн мен ийнанмайма суратлау искусство къурурукъду деп. Алай бусагъатда хар зат да ахчагъа бойсуннганды, аны себепли белгили галереяланы иелери «сурат» деп не затны да сала бередиле. Алдауду ол. Алай заман ол кемчиликни да кетереди, фахмусу болмагъанла ёчюледиле, тарыхда къалмайдыла. Сёз ючюн, Бедный Есенинден эсе белгили назмучу болгъанды, экиси да сау заманда. Бусагъатда Бедный деп поэт болгъанды деп ким биледи?

- Бирле училищеледе, академиялада адамны фахмусу ёчюлюп къалады, деп айтадыла. Ол кертимиди?

- Мен Ростовда Греков атлы училищеде окъугъанма, ректор Резниченко: «Биз академияны программасы бла окъутабыз, школ устазла угъай, суратчыла болургъа керексиз», - деучю эди. Училище манга берген билимге ыразыма. Алай ол сен айтхан да кертиди: адам окъуй-окъуй кетсе, артда чыгъармачылыкъ бла кюрешалмай къалады. Кесини энчи ызын, хатын кёргюзтюрге базынмайды. Искусствода да жигитлик, кишилик керекди. Кесинги темангы бардырыргъа, башхаланы ызларындан атламай, энчи жол ызларгъа, сёзсюз, къыйынды. Алай ансыз иш болмайды. Мени кёз аллымда бизни республикада беш адам академиядан сора кеслерини энчи жолларына чыгъаргъа базынмай къалгъандыла. 

- Сиз къалай ишлейсиз?

- Кюн сайын эрттенликден ингирге дери. Солуу эм байрам кюнледе да солумайма. Мени айтыр затым кёпдю халкъыма, дуниягъа да. 
- Таулу ананы сыфатлары битеу да алгъын тёлюдендиле…
-Бусагъатда таулу тиширыуну башхаладан айыраллыкъ тюйюлсе. Мен бизни шарт миллет ышанларыбыз болгъан затланы суратлайма. Чох къысылып башларында жаулукълары, узун жыйрыкълары, огъурлу бетлери. Кёчгюнчюлюкню сынагъан тёлю, аланы санында мени анам, жюрегимде жашайдыла. 
Бизни таш юйлерибиз, кюнлю-нюрлю Малкъар, таулула – олду мен суратлагъан дуния. Токъсан алты элибизден жыйырма бла алтысы къалгъанды, алай ала мени суратларымда жашайдыла. Хар адам кёзю неге къарай эсе да, аны суратлайды. Мен таулагъа къарайма. Тауланы, ташлны кючлери чексизди. Билесиз да сиз, алимле тинтиуле этип ачыкълагъандыла: таула жерни чайкъалтмай тургъан кючдюле. Ташладан а биз юйле ишлегенбиз. Таш – тау магия кючю болгъан затды. Тауда айтылгъан къаргъышны, алгъышны да кючлери уллуду. 

- Кёрмючлени магъанасы неди суратчыгъа? Биз, къараучула, къууанабыз, сиз а?

- Кёрмюч этмесем, мен ангыламайма жолум къайры элтгенин. Музейде кёрмючюме къарасам а, къайсы жанына атлагъаным, къалай ишлегеним баям болуп къалады. Бир эки–юч суратына къарап, суратчы фахмулу-фахмусуз болгъанын айталлыкъ тюйюлсе. Кёрмючде уа хар зат да ачыкъланады. 
Фахму – ол саугъады, аны ючюн ыразы болуп, ишлерге керекди. Фахмулу адам ишлемесе, анга бир палах болмай къалмайды. Аллай затланы сезерге, ангыларгъа керекди. Мен ишим кёп ахча келтиргенде, келтирмегенде да бир такъыйкъаны окъуна башха зат бла кюреширге акъыл этмегенме. Иш да кертичиликни излейди. 

- Энтта бир жашау берсе эдиле, ким болургъа сюе эдигиз?

- Суратчы. 

- Келлик дунияда суратларыгъызны къадарларыны юсюнден сагъыш этемисиз?

- Этеме, алай ангылаялмайма къайда боллукъларын…жокъду жер. Таулу халкъны музейи жокъду. Аны ишлеп башлагъан адам чыкъса эди, мен барып кирпич къалар эдим. Хау, ишлеяллыкъма хуна. Айхай, бизде меценатла жокъдула. Ким биледи тамбла не боллугъун, Аллах айтса, болур таулу музей да. Биз не зат билебиз? Бир зат да угъай. Таулуланы кёчюргенде, ала ёмюрде да бери къайтмазлыкъ суна эдиле. Къайтдыкъ. Бусагъатда, Аллахха шукур, бек иги эллерибиз бардыла. Таулу музей да болур деп ышанама.