Аллахны сынаулары кёпдюле

Жангы жылны аллында кюнде Ариужан эки уллу сумканы да кётюралгъаныча толтуруп, автобусха миннгенин кёрген Азрет: «Тейри, жашына атланнганды», – деп сагъыш этди.

Шахар узакъ тюйюлдю, тюгел сагъат тенгли да бармайса.

Малларына къарап бошап, юйге киргенде да иймедиле аны Ариужанны юсюнден сагъышла. Газет алып да олтурду, къачмадыла. Терезеден къарап, сагъышларын башха жанына бурургъа кюрешди.

Къыш болгъанлыкъгъа, къар – аз, бир бек жунчутады деп да айтмазса. Алай а къыш къышлыгъын этсе игиди. Гъыж-гъыж этген къарда айланмасанг, ол къышмыды?

Эртте тийре сабийле тёбеден чана бла учуп эришиучюлери тюшдю эсине. Ариужанны бла аны аналары тенг къызла эдиле да, эки жылгъа тамата Азрет бла жибериучю эдиле къызчыкъны. Анасыны пух жаулугъу тончугъуну юсю бла къаты къысылгъан Ариужанчыкъны эсине тюшюрдю да, кюлдю Азрет. Туруп барып, сурат альбомну алды шкафдан. Анда сабий суратларына къарай, иги кесек мычыды, сора, ишине кеч къала тургъанын ангылап, терк окъуна кийинип, школуна кетди.

Элде жашау сабыр барады. Андан тохтагъанды Азрет ата юйюнде, дуния къыдырып келгенден сора. Кёп къыраллада болгъанды, алай ата журтундан, туугъан элинден татлы, жууукъ болалмагъандыла ала анга.

Ариужанны башхагъа бергенлерин эшитгенден арысында, жылдан бир-эки кере болмаса, бу жерлеге атламай тургъан эди. Ол жыллада эки кере кёрген эди сюйгенин – атасын, ызы бла анасын ахыр ышыкъларына ашырыргъа келгенде.

Ол аскерден келип, Ариужанны хапарын эшитгенде, жюреги тепген эди. Ол жашлыкъ женгиллиги ючюн бек урушады кесине Азрет. Адыргы эте, ал ботасыны къыйырын ууа тургъан анасына айланып:

– Нек тыймагъанса сен аланы?, – деп сюелген эди.

– Да биреуню юйюр оноууна къалай къатышайым деп…

– Ариужан биреу тюйюлдю… Аны билсем, къайтмаз эдим бери.

Атасыны ауазын а ачылып тургъан терезени ары жанындан эшитген эди, кесин да кёргюнчю:

– Бош келгенсе сора, ананга алай сёлеширик болуп…

Ол, эшикни уруп, чыгъып кетгенде, аны тыяр адам болмады. Жыл озуп, алай келип кетген эди юйюне. Заман кеси тырмыларын къызгъанмай, анасыны ариу бетине жайгъанын да ол заманда эслегенди. Андан сора да, узакъда жашады бир къауум жыл. Юйдегили да болду. Келини татарлы болгъанына къууаннган эди анасы. Не десенг да, орусха алданмагъанды. Ариу жашагъандыла. Жаш жетип, чечен урушда жоюлмаса, баям, не да тап боллукъ эди… Аны къабырына Москвагъа жыл сайын да барыучуду Азрет жашыны туугъан кюнюнде. Кёп сёлешеди ол аны бла. Элден, журтдан, тийре-къоншудан, окъутхан сабийлеринден хапар айтады. Аныча тынгылагъан къайда? Артда уа къайтады ата юйюне. Кюндюз – школда, кече уа, жангызлыкъгъа тынгылап, жукъу жокъласа, анга къууанады.

 «Малсыз юй берекетсиз болады. Элде жашагъан адамгъа ол борчду», – деучю эди атасы. Майяны, ийнекни аты алайды, солууу жылытхан халжаргъа кирсе, ол, къолан жухун созуп, анга бурулса, Азретни жюреги жылынады. Аны къызыл бузоучугъу да алай. Мал дегенликге, ол да нёгерлик этеди иесине, аны сюйгенин, сакълагъанын билдирип.

Алабайны уа битеу тийре сабийле да сюедиле. Бир жауса, къыш узуну къар кетмеген чегет дуппурда чаналарын анга тагъып, учадыла тёшден энишге. Адамгъа чабып, къабып, аллайы жокъду итни.

Ариужан а кёп болмай кёчгенди шахардан ата юйюне. Баш иеси ауушханды, жангыз жашы да юйдегили болгъанды дейдиле. Бирле уа ол анасын фатарындан къыстагъанды да, андан къайтханды Ариужан элге деп да айтадыла. Сормагъанды. Былай бир тап тюшюп, сёлеширча да болмайдыла. Сагъышлары уа, не бек угъай деселе да, ушайдыла бир бирине.

Къарангы бет ала башлагъанда, ол да школ босагъадан тюшюп, жолгъа атларгъа, аллына биягъы Ариужан чыгъып къалды. Кёрмей кетерча тюйюл. Жухунг жухунга тирелсе, къалай этгин алай?

– Ингир ахшы болсун, Ариужан.

– Ахшылыкъ кёр, Азрет. Къалайса?

– Жубана турама, къартлыкъ бла кюреше. Аны жууукъ иймезден – мен, ол да кетмезден болуп. Не кеч жолоучу болгъанса?

– Жашха барып келеме.

Ариужанны ауазы олсагъат мудах ён алды да, Азрет андан ары сормады. Баям, алларына Азинат чыгъып къалмаса, ала алай тынгылагъанлай, хар бири кеси сагъышларына батып бармаз эдиле.

– Аллахакъына, иерик тюйюлме! Юйге къайтмасагъыз, ыразы болмам. Быллай кюнде бир алгъыш айтмай, къалай озарсыз? Бирге ёсгенбиз, бир юйюрча жашагъанбыз.

Эки къоншусун да, къолтукъларына кирип, алай кийирди арбазына Азинат. Жасалгъан столны артына бирси къоншуларын да чакъырды ол. Кёп затны эсгердиле жыйылгъанла, кюлдюле, мудах болдула, жанларын тазаладыла, ол эсгериуледе жууунуп.

– Ариужан, не хапар Азаматдан?

– Тюбеялмагъанбыз. Не ол, не келин юйде болмай, къоншуларына къоюп кетгенме элтгеними да.

– Да, билдирмейми баргъан эдинг?

– Тёлефон бла уа сёлешген эдим, алай… Бир болжалсыз жумуш чыкъгъан болур…

– Хо, да, сау айлансын ансы …

Айтылмай къалгъан кёп зат эследи бу ушакъда Азрет – Ариужанны жюрек къыйынлыгъын, Азинатны да анга кёл этдириуюн.

Юйге иги да кеч болуп къайтхан эди Азрет.

Иги адамды Азинат – ол дунияда да аллыма биринчи ол чыкъсын деп тилерча, аллай. Азретни халин кёрюп туруп, экинчи кюн кеси башлады Ариужанны юсюнден ушакъны. Андан кёп зат билди Азрет. Ариужанны юйюне элтгенликге, район къуллукъчу юйюм деген адам тюйюл эди. Некях этилген кече окъуна тос къатынына кетип къалгъан эди. Той да ётюп, сау алты ай тургъанды ол халда Ариужан, къайын атасыны бла анасыны тилеклеринден чыгъаргъа болмай.

Экиге айланнган эгечи кеси тургъан жерге кёчюрюп, ишге салып, фабрикада тигиучю болуп ишлегенди иги кесекни. Фатар да алгъанды. Атасы бла анасы этген оноулары алай оюлгъанына кеслерин терслеп, башха арбаз сына деп айталмагъандыла Ариужаннга. Артха къарай а кетгендиле. Ол аланы жиляуларын да этип бошагъынчы, аны излеп, сабийлени юслери бла ишлеген эки инспектор келген эдиле. Ала айтханнга кёре, баш иеси бла аны нёху аварияда жоюлгъандыла. Онжыллыкъ сабийлери уа кишиге керек болмай къалгъанды.

Кёп сагъыш этгенди Ариужан, аны кесине алырдан алгъа. Жокъ эди аны ол тукъум бла бир тюрлю байламлыгъы, къагъытда жазылгъандан сора. Борчу да алай. Сабийни аманатын киши алыргъа унамагъанда, бютюнда атасыны юйю ол къыралгъа берлик ахча ючюн торгга чыкъгъанын билгенде. Жашчыкъны ёксюзле юйюне бердирирге уа сюймегенди Аслижан.

Къыйын эди, не кёп жылыу салыргъа кюрешсе да, кирит салыннган эшикге башын тюйгенча, эшитдиралмагъанды, сездиралмагъанды. Школну бошагъанлай, кеси тенгли бир къызчыкъны алып келип, аны бла жашайма деп тохтагъанды. Жангыз отоулу фатарда Ариужан ала бла къалай турсун? Ол жол болмаса, келинчикни да ким кёргенди. Алагъа той да керек тюйюл, адетдеча. Унамагъандыла…

Билмей тургъанлай келип къалды бир кюн Азамат. Къууанды Ариужан, сыйлау къайгъыгъа кирди.

– Келинчикни да алып келсенг эди уа.

– Бошамайды, – Азамат алгъа сабыр сёлеширге кюрешди, артда уа жанды: – Келсе уа, ненг бла махтанырыкъса? Бу оюла тургъан юйюнг бламы? Не уа бу эшиги этилмеген шкафынг бламы? Бу кюе ашагъан кийизлеринг бламы?

Олсагъатда, къайдан чыкъды эсе да, Азинат атлады босагъадан:

– Неди бу дауур деп келеме, анамы жаны ючюн.

– Сен а кимсе? Не ишинг барды мынгда?

– Мен а къоншума, ахшы жаш. Анангы нёгер къызы.

– Ажашхан этесиз. Бу мени анам тюйюлдю.

Жашы Азинатны кёлюн къыйнар деген хыйсап бла Ариужан:

– Мен келинчикге жюзюк хазырлап турама, – деди да, ич отоугъа кирип, андан къызыл коробкачыкъ чыгъарды.

Халны тюз ангылагъан Азинат, тенг къызыны къолундан аны алды да, жыйрыкъ хуржунуна сукъду:

– Сен кесинг да болмагъанса алыкъа келинчик. Кимингди да, ахшы жаш, ананг тюйюл эсе?

– Ёге анам.

– Быллай жаш а ким этгенди сени?

– Ёксюзле юйюнде къойгъан  эди. Манга ол не этгенди? Машина алыпмы бергенди?

– Андан ары не этсин, юйюн санга къоюп, башын алып бери келип турады.

– Юй болуб а, ол жангыз отоу. Биз уллу фатар алыргъа сюебиз. Ахча керекди.

– Ананг да тюйюл эсе, нек дау этесе мынга?

– Бу юйню сатсын да, ахчасын берсин. Алай-алай да манга къаллыкъды, ёлсе.

– Сора къайда жашарыкъды ананг а?

– Нёгер къызыма дейсе, аны сагъышын а сен эт.

– Ахшы жаш, бу тиширыу сени ёсдюрюп, керегинги тапдырып тургъан эсе анча жылны, сау бол де да, ол фатарны да бош этип, атангы ырысхысын изле. Анга ие бол.

– Хо да, ёлмей турмаз. Къачан болса да, бу юй меникиди, – деп, эшикни уруп чыкъды Азамат.

Аны билип, ол ингирде келип, къолундан тутуп, арбазына кийирген эди Азрет Ариужанны.

Бирде ол кюн эсине тюшсе, Азретни таукел къарамын кёз аллына келтирип, ышарады Ариужан. Не къадар айландыла ала ажашып. Алай а ыразыдыла Аллахха, сынаулары не кёп болсала да, ол аланы унутмагъанды.