Бир жерлилерибиз Севастополь ючюн сермешледе

Уллу Ата журт урушда  Севастопольну немислиледен азатлау бек магъаналыгъа саналгъанды. Аны ючюн сермешле 1944 жылны жаз башында башланнгандыла. Ол кезиуде совет аскерле уллу хорламлагъа жетишгендиле. Украина фронтланы тёртюсю да алгъа баргъандыла. 1-чи Украина фронт (командующиси маршал Г.К.Жуков) Тернопольну азатлагъанды, 2-чи Украина фронт (командующиси маршал И.С.Конев),Прут черекден ётюп, Румынияны жерине киргенди. 3-чю Украина фронт (командующиси армияны генералы Р.Я.Малиновский) 10 апрельде Одессаны, 12 апрельде уа Тираспольну азатлагъанды.

Тёртюнчю Украин фронтну (командующиси армияны генералы Ф.И.Толбухин) аскерлери эмда армияны генералы А.И.Ерёменко башчылыкъ этген Энчи Примор армия, немислилени Перекопда къорууланыу ызларын юзюп, Кърым таба алгъа баргъандыла. 11 апрельде Армянск бла Жанкой эркин этилгендиле. Ол кюн Примор армияны аскерлери Керчьни алгъандыла эмда 13 апрельде 4-чю Украин фронтну аскерлерине къошулгъандыла. 16 апрельде уа Ялта азатланнганды.

Ол заманнга 4-чю Украин фронтну аскерлери Севастопольну тийресинде немислилени кючлю къорууланыу ызларына жууукълашхандыла. Алайда беш немисли эмда жети румын дивизия бегиннгендиле. Бизникилеге ары дери болгъан сермешледе арыгъан аскерчилеге бир кесек эс тапдырыргъа эмда тозурагъан аскер бёлюмлени кёбейтирге керек болгъанды. Хар затны да тергеуге алып, Ставка Севастопольгъа ёшюн урууну 5 майда башларгъа оноу этгенди.

Экинчи гвардиячы аскер дивизияны (ол 1943 жылда январьда Нальчикни азатлагъанды) 1-чи полкунда ротаны командири тамата лейтенант Къудайланы Ахмат жыйылыуда аны ротасы Сапун-горагъа ёшюн ургъан аскер бёлюмлени ал сатырында боллугъун айтханды. Башха аскер бёлюмледе болгъан жыйылыулада политрук Кючмезланы Абдулла, ротаны командири Ганибал Шауцуков эм бизни Примор армияда къуллукъ этген бир жерлилерибиз сёлешгендиле эмда нёгерлерин душманны къаты ууатыргъа чакъыргъандыла.

Севастопольгъа биринчи кере ёшюн урууну шимал жанындан 2-чи гвардиячы армия башлагъанды. Ол кюн окъуна  бизни аскерчилерибиз Сахарная Головка деген бийикликни алгъандыла. Фашист командование, къорууланыу ызларыны башха участкаларындан аскерлерин алып, 2-чи армиягъа къажау бургъанды. Генерал Толбухин излеген да ма ол эди. Аны буйругъу бла 7 майны эрттенлигинде 51-чи армияны аскерлери алгъа барыуну башлагъандыла. Жаяу аскерчилеге 19-чу танк корпусну танкчылары эмда 4-чю бла 8-чи хауа аскерле болушхандыла.  Бек къызыу сермеш Сапун-гора бийиклик ючюн баргъанды. Немислилени индеклерине биринчи болуп киргенлени араларында Къудайланы Ахматны бла Ганибал Шауцуковну роталары болгъандыла. Гитлерчилени артха кетер жоллары кесилгенди, аны себепли ала  аякъ тиреп бек къаты  кюрешгендиле.

Фашист пулемётланы окъла жаудургъанларына да къарамай, совет аскерчиле алгъа баргъандыла. Сермешни кезиуюнде Кючмезланы Абдулла ротаны ауур жаралы болгъан командирин алышындыргъанды. Ары дери ол Кърым ючюн сермешлеге къатышханды, гитлерчиле бла Эльтигенде (Жаннган жерде) сермешгенди. Сапун-горагъа ёшюнюнде эки ордени бла келген эди. Ючюнчю – Ата журт урушну биринчи даражалы орденин – политрук Кючмезланы Абдулла Севастополь ючюн сермешледе алгъанды.

Сапун-гора ючюн къазауатда кишиликни бла жигитликни юлгюсюн офицерле Бетал Бичоев (Малкадан), Башийланы Магомет (Бабугентден), Теммоланы Юсюп (Огъары Бахсандан) кёргюзтгендиле. Къашхатаудан Мокъаланы Сарыбий бла Анахаланы Зияудин Севастопольну азатлау сермешледе этген жигитликлери ючюн «За отвагу» майдалла бла саугъаланнгандыла.

Сегизинчи майны кечесинде бизникиле Сапун-гораны алгъандыла, 9 майда уа Севастопольну азатлагъандыла. Душманны 17-чи аскерини сау къалгъанлары Херсонес жарым айырыкъамгъа къачхандыла. Анда кемелеге бла къайыкълагъа минип къутулургъа умут  этгендиле. Болсада кёбюсю ёлюмден къутулалмагъанды. Кърым ючюн сермешледе немислиледен 40 мингден артыкъ адам къыралгъанды, мингле бла солдатла эм офицерле жесирге алыннгандыла.

Урушдан сора белгили ингилизли журналист Александр Верт былай жазгъанды: «Не сейир! 41-42-чи жыллада немислиле аскер кюч, танклары, самолётлары бла да  онглу болуп тургъанлай, Севастопольну 250 кюнню ичинде алалмай тургъандыла. Оруслула уа 1944 жылда аны тёрт кюннге алгъандыла».

Къара тенгизчиле Кърымны азатлагъан кюнледе админирал Арсений Головкону тенгизчилери душманны  шимал жанында ууатхандыла. Бизни бир жерлибиз, тенгиз авиацияны лётчиги Николай Диденко 1944 жылны 10 майында 12-чи фашист самолётну агъызгъанды. Георгий Кузнецов а 9 майда немислилени бир кемелерин батдыргъанды эмда бир самолётларын агъызгъанды.