Адамгъа уа кёп керекди

(хапар)

Больницаны кенг арбазында кюз арты иелик этеди. Терекле, бет алышындыргъанларына кеслери да ийнаналмай тургъанча, сериуюн аязчыкъда билинир-билинмез ары-бери бюгюле, хапар айтадыла бир бирге. Биз да аланы тюплеринде салыннган узун шинтикде олтурабыз.

– Насып алдагъан да этеди, алданнган да этеди, – дейди, узакъ къарамын артха къайтарыргъа унутуп къойгъанча, алданнган, ажашхан насыбыны ызын ызлай атланнганча, жашау бла арасы юзюле тургъан Жаухарат. – Алай… Аны несин айтама, ол тырманны кётюрмейди. Заманнга бла анга не дауларынгы да айт. Эшитмейдиле. Эшитирик да тюйюлдюле. Аланы желлери этдиредиле эсде къалгъан ариу тойла да, шайтан тепсеуле да.

Аны алай айтыргъа эркинлиги барды. Бирде болгъан бир иш тюшеди эсиме. Ишиме кирген жерде сюелген ариу тиширыу:

– Жаухаратны излей келген эдим. Къызым, анга бери тюш деп бир айтсанг эди, – дегенде, кюрешдим аны ары кийирирге, унамады.

Сора, аны жумушун толтура, жыл санына, ушагъанына кёре, анасыды деп:

– Жаухар, ананг тюбюнде сакълап турады, – деп, ашыкъдырдым ишчи нёгерими.

Ол чапханлай кетгенин да кёрген эдим.

Бир кесекден артха къайтып келип, Жаухарат:

– Ананг деп…. – тырман этгенча сёлешди. – Ол мени анамы эгечиди ансы, ана къайдан болсун…

– Сора сен анангы эгечине ушайса! – дедим.

– Аллах сакъласын!

Ол эки сёзню эшитгенимде, не дерге билмей сюелдим. Ол ариу тиширыу не этерге боллукъ эди, бу былай айтырча деп. Ол кюн угъай, экинчи кюн да угъай, ма бюгюн, иги кесек жыл озгъандан сора айтады мудах хапарын ишчи нёгерим.

– Эсингдемиди, Нурсифат келгени бирде бизге ишге? Жангылмагъан эдинг, ол керти да мени анам эди. Сен аны билип айтхан сунама ол кюнден бери да. Сау бол, сагъынмагъанса бир кере да. Тапхан ол этгенликге, ёсдюрген а, билесе анняны, аны тамата эгечи этгенди мени…

Чегемли Къасболатны жашлары, къызлары да кеси заманынларында билим да алгъан, къолларындан да келген адамла болгъандыла. Ол къызланы уа ариулукълары кенгледе айтылгъанды. 

Къасболатны тамата къызы Нафисат устаз эди, миллетни биринчи устазларындан. Аны кёп тилеп, эки-юч кере да келечиле ийип, берирге унамагъанларында, урлап къачхан эди партия къуллукълагъа илине айланнган Асхад. Къасболатны тукъумуна тийишли болмаса да, не этерик эдинг сюймеклик окъуна башха бет алгъан, дуния къатышхан заманлада?

Аны кичи эгечи Нурсийфат а кооператив техникумда окъугъан эди Ленинградда. Аны тилегенлени бюгюн да санын айтып бошаялмайдыла, алай а андан не келсин, насыбынг сенден юркюп турса. Сабанчыны, малчыны жырлатхан насып, андан ёнгелеп, Нурсийфатны кёп кере жилятханды.

Къасболат адетдеча чыгъаргъан эди экинчи къызын юйюнден. Жууукъ юлюш да – алагъа тенгши, бир бирге тийишлиле экиси да. Аталары алда, жангы власть келгинчи, бирге тюкенле тутуп тургъандыла шахарны бир орамында. Аллай юйге тюшген эди Нурсийфат. Жаш да – къаракъаш, къаракёз, район арада къуллукъчу. Нурсийфатны сатыу-алыу къурау жаны бла салгъан эдиле да ишге, тау элледе тюкенле ачдырып, ары чыракъдан, чыракъ суудан башлап, керек затларын тапдырыугъа къыйын салыр ючюн къалмагъанды.

Ариу юйюрге жаш туугъанда, аны къурманлыгъына келмеген ауузда да къалгъан болмаз эди. Жашчыкъгъа ыннасы къарай эди, атасын-анасын ишге эркин этип. Ол да насып эди жаш юйюрге. Ол Къаракъаш улуна тюбемесе, жашауу башха тюрлю боллукъ сунуучу эди Нурсийфат. Алай а бары да Аллахдан келеди, аны алайлыгъын билмей, кеси кесин ашап тургъанды ансы ол…

Нурсийфатны ол къан къайнатхан заманлада къоркъуусузлукъ органлада ишлеген бир къумукълу жаш сюйгенди. Аны башына бош этер ючюн а, жалгъан дау къурашдырып, баш иесин тутдургъанды. Бар не да андан башланганын билмей, Нурсийфат болушлукъ излей, анга жюрюп тургъанды. Алай… баш иесини ёлюгюн окъуна бермегендиле анга бла аны къарт анасына. Киши тыялмай, алай жилягъандыла ол эки тиширыу, жангыз таянчакълары аугъанда. Дуния магъанасын тас этген эди аны сюйген тиширыуланы экисине да, сабий болмаса…

Артда уа, жарлы Залкуф ёлгенли жыл да озгъунчу,  кереклиге, керексизге да аны ишине къайтыучу Къаракъаш улу манга кел деп сюелгенди Нурсийфатха.

– Къолумда къагъанагъым, къайын анам. Мен эр къайгъылы болуп турмайма. Сау бол, ахшы жаш, неге къарынынг ауруп жюрюгенинги ачыкъ этдинг, – деп кесгин айтханды анга жаш тиширыу.

– Да, кесинг ыразылыгъынг бла кел дейме ансы, чабып келирча да эталлыкъма, – дегенди къуллукъчу жаш. – Ол сен къара кийип айланнган киеулерини ызларындан къарындашларынгы, кесинги да жибераллыкъма, ахшы къыз, сёзюме сыйынмасанг…

Ол ушакъны Нурсийфатны къайын анасына район арада от этиучю тиширыуладан бири айтханды. Ол заманда ангылагъанды жарлы тиширыу келинини башында тохтагъан булутланы къалай къоркъуулу болгъанларын. Ингирде уа, къаралып айланнган келинин да жанына олтуртуп:

– Келин, зорлукъ оноу этген дунияда жашайбыз. Къан тырнайды ичим, ай, жашчыкъ сау болса уа…

Ала экиси да бирге жилягъандыла ол унутулмазлыкъ ачыуларына.

– Къарындашларынга да къоркъама. Кесинге да тынгысызма. Бек кёл ашарыкъ менме да, тёзерме. Эт ол итден туугъан айтханны…

Нурсийфатны Къаракъаш улу, ёмюрде болмагъанны этип, къайын анасыны къарасын тешмеген юйюнден чыгъарыргъа умут этсе да, туура аллай бетсизликни уа этдирмегендиле аны къутсуз нёгерлери окъуна. Алай бла, жашын ыннасына къоюп, жаны тартмагъан адамны юйюне киргенди жарлы Нурсийфат.

Алай а, не къаты болса да, кётюрмегенди аны сууукълугъун къумукълу. Ата юйюнде къагъанакъ къызчыгъы бла ыйыкъ туруп къайтхан Нурсийфат, ала тургъан фатарда башха тиширыу ие болуп тургъанлай юсюне келгенди. Алай дерт жетдиргенди сюймеклигин учуз этген тиширыугъа Къаракъаш улу.

Ол кюн Нурсийфат къагъанакъ къызчыгъы Жаухаратны анда къоюп кетгенин кече болмаз къызы деп келгенди кёлюме. Алай а кече узуну кёз къысдырмагъан сабийни эрттенликде окъуна келтирип ана эгечи Нафисатны къолуна тутдуруп кетгенди Къаракъаш улу.

– Анам а, къуллугъундан да кетип, тюкенчи болуп тургъанды. Ання, ана эгечим, анам да ол, мени кишиге бермегенди, кесини эки жашы бла бирге ёсдюргенди. Ол да башсыз эди, баш иеси, Уллу Ата журт урушну биринчи кюнлеринде окъуна ары кеси ыразылыгъы бла кетип, кёп бармай жоюлгъан эди да. Нурсийфат мени кёре тургъанды, алай ол анамды деп, эсиме да келмегенди. Тамата къарындашымы уа бирибиз да танымагъанбыз. Милицияда ишлегенин эшите тургъанбыз. Бирде мен биргелерине ёсген къарындашларым излеп тапханда да, къатына жууукъ къоймагъанды. «Кесигизни къыйнап айланмагъыз. Мени сизге жууукъ этерча анам болмагъанды бир заманда да», – деп къойгъанды.

Да, хау, ана да, ата да анга ыннасы эди сора, не айтхын? Бирде сенде суратлагъа къарай келгенде, аны кесими къарындашларыма ушатып: «Бу уа кимди?» – деп соргъан эдим, эсингде эсе. Эллибизди деп, сен айтхан эдинг аны атын манга. Ол суратны ол заманда сенден урлап, юйюмде тутама. Кёрюп, сёлешген а этмегенме тамата къарындашым бла. Нурсийфат жаш эди да, къайын анасын терслегенди бирде, ол таукел этмесе, барлыкъ тюйюл эдим къумукълугъа деп. Атасы, анасы да алай сёлешгенден арысында, орталарында байламлыкъ юзюлген эди… Нурсийфат артда сюргюнде Азияда жангы юйюр къурап, сабийлери да барды. Ала келе-кете турадыла. Баш иеси да иги адамды, алай… насыплы болмаз – Нурсийфат биринчи жашау нёгерин сюйгенлей тургъан сунама…

Адамны эси, бир ызны тутуп баргъан суугъа ушамай, ары да, бери да айланады. Эртте бир кюнде уллу орамны юсюнде орналгъан тюкеннге киргенимде кёрген суратым эсимден кетмейди. Жаш милиционер, ол бизни элли жаш, къарындашымы шуёху, сюеле эди, абызырап, бети кетип. Аны аллында уа, жашны тобукъларын къучакълап, тюкенчи тиширыу жиляй эди…

– Не десенг да табарыкъма дуния башында мен санга, айт, не излейсе? Не керекди? – дей эди, жилямукъла арасында тиширыу, ёрге, аны бетине, къарап.

– Манга зат да керек тюйюлдю…

Адамгъа уа кёп керекди: сюймеклик да, жылыу да, къайгъырыу да, ауругъанда – кёз къысмай чыгъарыкъ, сау заманында – къууанчын этерик, ауушханда – жиляуун этерик да.

Ол дуния кимни да жарашдырады дейдиле, тансыкълыгъын, дертин да сууутуп. Жаухарат да таныгъан болур суратын букъдуруп тургъан къарындашын. Алай болгъан болурму?