Балтиканы илячини

Балтиканы тенгиз авиациясыны айтхылыкъ лётчиги Байсолтанланы Юсюпню жашы Алимге  Совет Союзну Жигити деген сыйлы ат урушну бек къыйын, аскер саугъала алай кёп берилмеген 1942 жылда октябрьде аталгъанды. Ол а бизни бир жерлибиз, керти да, уллу жигитлик этгенине шагъатлыкъды.

Уллу Ата журт урушха Алим 13-чю истребитель авиаполкну къауумунда 1941 жылда киришгенди.  Ленинградны тийрелеринде, Эстонияны жеринде да душманны аскерлерине бла техникасына кёп халеклик салгъанды. «Жашау жолну» къоруулагъанды. Бир жылны ичинде батыр лётчик кёкге 277 кере кётюрюлгенди, 27 кере душманны тасхасын билирге чыкъгъанды, сермешлеге 45 кере киришгенди, 10 самолётну кеси аллына, 13-сюн да башхала бла бирге агъызгъанды. Ленинни ордени бла бир кере, Къызыл Байракъны ордени бла эки кере эмда кёп майдалла бла саугъаланнганды.

1942 жылда 23 октябрьде 4-чю гвардиялы истребитель авиаполкну командирини орунбасары  гвардиялы капитаны Байсолтанланы Алимге СССР-ни Баш Советини Президиумуну Указы бла  Совет Союзну Жигити деген ат аталгъанды (№749). Аллай уллу сыйгъа ол Къабарты-Малкъарда угъай, саулай Шимал Кавказда биринчи болуп тийишли кёрюлгенди.

Бюгюн биз аны жашау жолуну, аскерде къуллукъ этген кезиуюню бир къауум шартлары бла  окъуучуларыбызны шагъырей этерге сюебиз.  

Биринчи душман  самолётну Алим 1941 жылны 5 июлюнда Ханко айрыкамны башында агъыздыргъанг эди. Жашаууну ахырына дери уа ол 23 немисли самолётну гунч этдиргенди.

Жигит таулу жаш хауа сермешлеге жанына къоркъмай къатышханды. Кёкде, жерде да душманны тынчайтмагъанды, аны тасхасын билирге да кёп кере учханды. Таллиннге бара тургъан фашист аскерлени уллу къауумуна къажау къазауатда аны самолётуну тешилмеген жери болмай, ол аны кючден къондургъан эди. Юч кюнден а анга бузулгъан самолётладан жыйышдырып, жангысын къурашдырып берген эдиле. Ма ол къанатлы машинада Байсолат улу Таллинни къоруулагъанды, Ханко жарым айрыкамны эмда Ладожское кёлде буз жолну башларында душман бла къаты къазауат этгенди.

Алимни кёкюрегинде алгъа биринчи Аскер Къызыл Байракъны ордени жылтырагъанды, артда уа анга экинчиси да къошулгъанды, ызы бла уа «Ленинградны къоруулагъаны ючюн» майдал да берилгенди.  1942 жылны 23 октябринде уа  277 кере жетишимли учуп къайтханы,  64 кере штурмгъа барып, хорламла болдургъаны, тасха жыяргъа 27 кере учханы, 45 хауа сермешге къатышханы, душманны 8 самолётун хауада, экисин аэродромда, 13-сюн а нёгерлери бла бирге агъызгъаны ючюн гвардиялы капитан Байсолтанланы Юсюпню жашы Алимге Совет Союзну Жигити деген даражалы ат аталгъанды.

Кесини эсгериулеринде 4-чю гвардиялы авиаполкну командири, Совет Союзну Жигити Василий Голубев былай жазгъанды: «Лётчиклеге бирде илячинле деп айтадыла. Ол ат Байсолтан улугъа бютюн бек келишеди деп, алай сунама. Ол  лётчик болуп туугъанча эди. Айхай да, уллу командир да болаллыкъ эди. Алим усталыкъны ёсдюрюуню курсларын жетишимли бошагъанды. Кеси юйреннгени  бла къалмай, башхаланы да юйретгенди, сермешледе жыйышдыргъан уллу сынауун башхаладан къызгъанмагъанды.

1943 жылдны 23 сентябринде Байсолтан улуну эскадрильясы дежурстволукъ этгенде,  Фин богъазгъа бизни штурмовиклерибизден бир-экисин ётдюрюрге буйрукъ келген эди. Алим аланы ашыргъан тёрт самолётну башчысы болуп учханды.  Айрыкамгъа жетерге кёп къалмагъан эди, алайлай булутла ичинден 18 душман истребитель чыгъып къаладыла. 18 тёртеуленнге къажау.  «Сермешге киреме», – деп билдиргенди Алим радио бла. Ол душманнга  «Иламгъа» жууукълашыргъа къоймагъанды, алай кеси ёлюр отха тюшгенди. Мени антлы аскер шуёхум къаты къазауатда ёлгенди, алай а душманнга хорлатмагъанды, аскер борчун ахырына дери толтургъанды, штурвалны жюрегини ахыр тебиуюне дери да къолундан ычхындырмагъанды.

   Къызыу сермешле баргъан жерледе эсгертмеле, сын ташла салынадыла. Мени таулу шуёхуму, къарындашымы, гвардиялы капитан Байсолтанланы Алимни къабырын а табар амал жокъду. Тенгиз болгъанды аны къабыры. Аны башында ол кесини ахыр сермешинде эки душман самолётну агъызгъанды. Алай эсгертмелери бардыла! Биз, аны жолдашлары, Балтикада, Алимни туугъан Къабарты-Малкъарында да аны жигитлиги унутулмагъанын билебиз».

Василий Голубев керти айтханды – Байсолтанланы Алимни эсде тутадыла, уллу сый да бередиле. Туугъан эли Яникойда анга эсгертме салыннганды, аты школгъа аталгъанды, мында Совет Союзну Жигитини музейи да къуралгъанды. Нальчикде уа Байсолтан улу атлы орам барды, 19-чу номерли мектеп да аны атын жюрютеди.