Махтауну, сыйсызлыкъны да сынагъан актёр

Евгений Матвеев совет кинематографда айырмалы фахмусу болгъан айтхылыкъ актёр эди. Украинада туууп, Москвада ауушханды (1922-2003 жж.). Ойнаса, сахнаны саулай бийлегенди – ишине толусунлай, битеу кючю, темпераменти бла берилген адам эди.

Ол кёп даражалы халкъла аралы  кинофестивальланы лауреаты да болгъанды: 1970 жылда Москвада Битеусоюз кинофестивальда 1-чи призге; А.П. Довженко атлы киностудияны алтын майдалын «Высокое звание» деген фильмде ролю ючюн; 1977 жылда СССР-ни Къырал саугъасыны лауреаты; 1978 жылда «Судьба» фильм ючюн «Специальная премия кинофестиваля» деген номинацияда  Битеусоюз кинофестивальны лауреты. Дагъыда Чехословакияда (1980 ж.) «Емельян  Пугачёв» фильм ючюн, Ташкентде уа «Любить по-русски-2» фильмде ролю ючюн энчи призле алгъанды.

Аны дагъыда бир даражалы саугъасыны юсюнден айтмай жарамаз. 1979 жылда «Судьба» эм «Любовь земная» деген фильмле ючюн РСФСР-ни къарындашла Васильевле атлы Къырал саугъасыны лауреаты да болады. 1974 жылда уа актёргъа «СССР-ни халкъ артисти» деген сыйлы атны бередиле.

Ол 1922 жылда 8  мартда Херсон областьны Новоукраинка элинде  туугъанды. Бу гитче болгъанында окъуна атасы бла анасы айырыладыла. Женя уа (Евгений) гитчеликден окъуна ишлеп башлайды. Бош заманында  балалайкада юйренирге сюе эди.

Бир ауукъдан а анасы жашы бла  бирге Цюрупинск шахаргъа кёчеди. Мында ол школгъа да жюрюйдю, драма кружокну ишине да къатышады. Школдан сора ол театр студиягъа  окъургъа киреди. Ызы бла Херсон областьны театрында ишлеп башлайды.  Аны къадары къалай боллугъу белгисиз эди, 1940 жылда  Херсонну театрына айтхылыкъ актёр Николай Черкасов келмесе. Эки–юч кюнню ичинде театрны спектакльлерине, актёрларына да къарап, ол бир къауум жаш адамгъа Киевдеги режиссёр Александр Довженкогъа барыгъыз дейди. Аланы санында Матвеевни да белгилейди. Киевде уа  Женяны киностудияны актёр школуна аладыла. Алай уруш башланып, анга  окъууну бошаргъа тюшмеди.

Тюменьде пехотный училищени бошагъандан сора аны фронтха 1944 жылда иедиле. Урушдан сора да ол бу  училищеде бир-эки жыл къуллукъ этеди, юйдегили да болады. Сора мындагъы  театргъа ишге киреди. Андан Новосибирскге кёчеди. Мында ол 1952 жылгъа  дери ишлейди, аты айтылады. Бир ауукъдан а аны Москвадагъы айтхылыкъ Малый театргъа чакъырадыла.

Киногъа да ол кеч келгенди – 33 жылында. «Доброе утро», «Дорога» эм «Дом, в котором я живу» деген фильмледе бек ахырындагъы  ючюн  анга Битеусоюз кинофестивальда биринчи призни бередиле.

Алай бла, кинематографда Матвеевни махтау жолу башланады.  Режиссёр Александр Иванов аны «Поднятая целинада» Макар Нагульновну ролюна чакъырады. Аны ойнаргъа 30 актёр сынаугъа киргендиле, сайлагъан а Евгенийни этдиле. Жетишим да  болмагъанча уллу эди.

Ызы бла ол Л.Толстойну «Воскресение» деген драмасында князь Нехлюдовну сыфатын къурайды. Биягъы жетишим. Актёр бу ишине да тынгылы хазырланнганды. Ясная Полянагъа бир ненча кере барып, Л.Толстойну дневниклерин окъуп. Нагульнов бла Нехлюдов арталлыда башха адамла эдиле, актёр а аланы ойнай, фахмусуну теренлигин, байлыгъын да  кёргюзтгенди. Аны бла актёрну аты битеу Совет Союзгъа  айтылады. Совет кинематографда жангы жулдуз жаннганына киши да ишекли тюйюл эди.

Вия Артмане бла бирге Евгений Матвеев «Родная кровь» деген фильмде ойнайды. Анга 35 миллион адам къарагъанды. Халкъла аралы кинофестивальлада уа Мар-дель-Плато эм Буэнос-Айресде (экиси да Аргентинада), дагъыда Ленинграддагъы Битеусоюз кинофестивальда анга энчи призле бередиле.

Къыйынлыкъ сунмай тургъанлай келеди. Евгений Матвеев да, аны хурметине деп аталгъан байрамлы ишде, жыгъылып, ачыйды. Врачла анга ишлерге жарамайды деп 3-чю группалы сакъатлыкъ къагъыт бередиле.

Актёрну бек къыйын кезиуюнде анга битеу халкъдан келе эди болушлукъ: аркъа жигине къалай багъаргъа кереклисин да жаза эдиле, ахча  болушлукъ этейик деп да айта эдиле. Довженко атлы киностудия уа  режиссёрлукъ ишге чакъырады. «Цыган» деген мелодраманы салады. 1967 жылда ол бек иги фильмге саналгъан эди кеси да.

Матвеев театрдагъы ишин къоюп 1968 жылда киногъа кёчеди. «Почтовый роман», «Смертный враг» деген фильмлени салады, кеси да башха режиссёрланы фильмлеринде да ойнайды. 70-чи жыллада аны чыгъармачылыкъ иши бютюнда бийикге  кётюрюледи. Ол «Любовь земная»  бла «Судьба» деген фильмлени салады. Баш рольланы ол кесине бла  актриса Ольга Остроумовагъа береди. Аланы  экисине да 109 миллион адам къарагъанды. Болмагъанча уллу эди ол фильмлени жетишимлери.

Карьера  жаны бла «Солдаты свободы» деген фильм а аны къадарын тюрлендиреди. Ол фильмде Матвеев  Л.Брежневни ролюн ойнагъанды. «Башындагъыла» аны эслейдиле эм СССР-ни Кинематографистлерини союзуну секретары этедиле. Андан сора аны фильмлерине къууанчлы  битеусоюз премьерала къурап, сыйлы  саугъала бла белгилей эдиле. Алай  бир ауукъдан ол затланы анга зарланып тургъанла дертлегендиле. Онг болгъанлай, 1986 жылда, аны ол къуллугъундан эркин этедиле. Анга Брежневни ролюн, сыйдамлы, проблемасыз салыннган фильмлерин да кёзюне тута эдиле. Дагъыда таба эдиле сылтаула аны къыстаргъа. Матвеев а сакъламай  эди аллай дертни, сабийлери бла туудукълары болмаса, кесин ёлтюрюрге да боллукъ эди… алай жырта эдиле аны жан-жанындан.

Къыйын 90-чы жылла. Кинону да аты сагъынылмай эди. Евгений Семёнович а «Любить по-русски» деген фильмни салады. Ол экраннга 1995 жылда чыкъгъанды. Матвеевге уа къыралны жер жерлеринден жюзле бла келе эдиле письмола – адамла ыразы эдиле аны  ишине. Эки жылдан а халкъдан жыйылгъан ахчагъа ол «Любить по-русски-2» фильмни салады. Аны ючюнчю кесегин а 1999 жылда бошайды. Фильмни кемчиликлери болгъанлыкъгъа, жамауат анга да уллу ыразылыкъ бла тюбейди.

Уллу актёр бир заманда да  бош турмагъанды. Ол ойнагъан роль магъаналыракъ болгъанды, ол къатышхан жыйылыу а даражалыракъ кёрюннгенди. Махтауну, сыйсызлыкъны да сынагъанды жашауунда бу айтхылыкъ актёр. Алай аты уа бюгюн да бек айырмалыланы санындады.