Мариямны эрттеден таныйма. Экибиз да бир эллилебиз, бир орамда, бир черекни боюнунда ёсгенбиз, бир кезлеуню сууун ичгенбиз. Къабыргъа къоншула эдик, ожакъларыбызны тютюнлери бирге къошула жашагъанбыз.
Жаз башында чакъгъан гюлге ушай эди. Ариучукъ, жарыкъчыкъ, нюрю тёгюле тургъан мёлекчик. Аны кёргенле: «Я рабий, муну бетинде, санында бир шарайып табаргъа боллукъмуду»,-деп айта эдиле. Ариу Мариям демей, атын да сагъынмагъандыла. Юй жумушда уа тенглеринде анга жетген болмаз эди. Элде кёп анала аны келин этерге сюйгендиле.
Болсада бизни эллилеге аллай насып буюрулмады. Мариям школну бошап, усталыкъ алыргъа шахарда окъуу юйледен бирине киргенде, башха элден жаш бла шагъырей болуп, анга эрге чыгъады. Узакъ жерге кетген эди. Къалай-алай болса да, Мариямны унутмадым, аны энчи жери бар эди жюрегимде.
Бир кюн къалса да, экинчи кюн эсиме тюшмей къалмагъанды. Баш иеси иги адам болгъанын, ала тап юйюр къурап, битеу эл сукъланып жашагъанларын эшите тургъанма. Юч сабийлери болдула: эки къызлары бла бир жашы. Быланы жашаулары ариу бара эди. Жарсыугъа, ол узакъгъа созулмады. Тамата сабийлери школгъа баргъынчы, тиширыуну баш иеси ажымлы ёледи.
Анга жарсып къайгъы сёзюне битеу эл баргъан эди. Эки жылдан атасы Мариямны, сабийлери бла, юйюне келтирир акъыл этди. Болсада къыз унамады. Сабийле тукъумларында ёсерге керекдиле, деп къойду.
Алай бла дагъыда талай жыл озду. Ана сабийлерин ёсдюрдю, окъутду, юйдегили да этди. Аланы хапарларын да эшите турдум. Андан бери уа кесин бир да кёрмегенме. Алай ол кёзден кетгенликге, кёлюмден а бир да кетмегенди.
Алгъаракълада манга Мариямны элине барыргъа тюшдю. Кюн чууакъды, болсада аязды. Кесим да женгилирек кийинип эдим да, сууукъдан аз-маз абызырайма. Тышында бираз сюелирге тюшген эди. Ишими бошап, эл ортасында остановкагъа бара тургъанымлай, тёш жолчукъ бла ёрге бир атлай да, эки солуй келе тургъан тиширыугъа жолукъдум. Жашау къыйынлыгъы аны кезиусюз къартайтханы кёрюнюп тура эди.
Чачын кюмюш бояу агъартханды. Алай болгъанлыкъгъа, бир заманда ариу, чырайлы адам болгъаны билинип тура эди.
Къалай эсе да, аны къатына жетгенлей, тохтап, анга аралып къалдым. Таныш адамгъа ушатама. Олду, буду деп ангылаялмайма. «Я раббий, бу ким болуучу эди», – дейме кесим кесиме ичимден.
Ол да манга къарады да: «Осман, къоншунгу таныялмаймы къалдынг? Мариямма да мен. Сен а манга ариу Мариям дей эдинг. Охо къыйналма. Айып жокъ. Энди мени кёпле таныялмайдыла», – деди.
-Аллах, Аллах, Мариям, бизни ариу Мариямыбыз, сенмисе? Не болуп къалгъанды санга? Нек тозурагъанса былай? Ауругъанынгмы барды? Мен болушлукъ этер затынг бармыды? Аллах бирди, заманымы, мюлкюмю да аямам сенден.
Биз алайда бираз сюелдик, хапарлашдыкъ. Сора ол: «Былайлары аязлы жерледиле. Юйренмегенлеге, жангы келгенлеге къыйынды. Юйге барайыкъ, бираз солугъан да эт, жолунга алай тебирерсе»,-деди.
Адам чакъыргъанлыкъгъа, юйюне къайтыргъа сюймейме. Бу жол а къалай эсе да эки кере айтдыра турмай, тиширыуну ызындан атлайма.
Тюзюн айтханда, артда чогъож да болгъан эдим. Аны бла баргъаныма сокъуранып угъай, жашауун кёргеним, билгеним ючюн.
Узакъ бармай, юйге да жетдик. Орталыкъ, бир къатлы юй. Арбазы, ичи да таза, тизгинли. Мариям юйде болгъан ашарыкъладан салды. Аладан да кёре, экибиз да жашау жолларыбызны эсгердик. Тиширыу кёп айтды. Мен тынгыладым. Бирде хапарны тохтатабыз. Терен сагъышха кетебиз. Бираздан а жангыдан башлайбыз.
Мариямгъа тюгел отуз жыл да толмагъан эди аны баш иеси ауушханда. Жарсыулу иш болгъанды. Алай саулагъа жашаргъа керекди. Юч сабийи бла къалгъан тиширыуну алда кёп къыйын кюнле, жылла сакълайдыла. Мариям ишге тохтайды. Кесини адамлары, къайынлары да болуша, сабийлени ёсдюрдю, окъутду. Гитчелени жарсыулары – аз, уллуланы уа – кёп.
Къызла, жаш да бир кишиге сукъланмай, кереклерин табып ёсдюле. Аналары уа, хар нени да кесинден аяй, сабийлеге ариу ашатды, кимден да ариу кийиндирди. Кеси уа тикген уста эди да, ательеде ишлей, дагъыда жумуш келтирип, сабийле жукълагъандан сора аны да эте, жашын, къызларын да аягъы юсюне салгъанды. Алай ала аны билмедиле.
Тамата къызы: «Мен шахарда окъурукъма», – деп, анасы айтханнга тынгыламай, ары барады. Ол да анда къауум жыл окъуйду, аны жолуна, ашына, юсюне-башына, фатарына да аз ахча къорамайды. Ол барысы да ананы боюнунда.
Къыз окъууну бошап, юйюне келди. Ол кече окъуна анасы бла кёп хапар айтды. Биргесине окъугъан тили, дини да башха болгъан жашха, кеси да бу тийреледен узакъда жашагъаннга эрге барлыгъын билдирди. Анасы суу къуйгъанлай болду. Ариу да айтды, урушхан да этди. Къарындашларын, къайынларын да сёлешдиртди. Алай андан хайыр чыкъмады. Бир ыйыкъдан кийимлерин жыйды да, къыз кетди. Андан бери беш жыл озду. Тамата къыз анасын кёре жаланда эки кере келгенди.
Бираздан экинчи къыз да эрге барады. Эллеринде бир жашха. Алгъа тап жашап турдула. Бир сабийчиклери болгъандан сора, айырылып къалдыла. Андан бери аны къылыгъы бузулгъанды. Арталлыда бир сёзню кётюрмейди. Сёз айтыр къарыу жокъду, анасына уа бир сёз жутмайды. Жашауу къуралмагъанына аны терслейди. Ол а не этсин, харип. Хапарыбыз тышына чыкъмасын дейди да, къызыны айтханларына тёзе, кеси уа ичинден кюйгенлей турады.
Сен мени иги жашха бермеген эдинг, деп тохтайды. Анасы уа: «Мени къызымы алыгъыз», – деп, киеуликлени кесими излерик эди. Ол кеси ыразы болгъаннга берди. Бираздан фатар алып, къызны ары кёчюрдю.
Жашны да заманы жетди юйдегили болургъа. Ол а: «Анам, къоркъма, сени кёлюнгю алмагъан тиширыуну аягъын бери басдырмам. Мында бир кюн тутмам», – деп, анасыны кёлюн алып тургъанды.
Ол кюн да жетди. Юйге келин да келди. Аягъы киргенлей – таягъы дегенча, бираздан ол да къылыкъ этип тебиреди. «Сени эгечинг фатарда жашап, биз а мында нек турургъа керекбиз. Мен а анданмы аманма. Юйню сат да, кесибизге эки-юч отоулу фатар ал, ананга да бир отоулусун», – деп, жаш бла даулаша тургъанын Мариям эшитип къояды.
Андан сора къайгъы эте кетип, жюреги ауруду, къаны кётюрюлдю, биразгъа дери тёшек болуп турду. Анга къарамаз ючюн, келин, жашны да алып, шахаргъа кетдиле. Фатар алып, анда жашайдыла.
Мариямгъа уа гитче эгечи къарап турду. Бюгюнлюкде уа кеси жангыз турады юйюнде. Ариу адамны жарсыулу къадары. Сабийлерине салгъан къыйыны зырафына кетди. Атаны, ананы дарманы, аурууу да – сабийи, деген сёзню кёзюм бла кёрдюм. Дуния уа кезиудю.
