Магъаданчыла – Социалист Урунууну Жигитлери

Халкъны бирлигини кюнюне

 Тырныауузну вольфрам-молибден комбинатыны -Къабарты-Малкъарны промышленностуну баш магъаналы предприятиясыны - тарыхы анда ишлегенлени урунуу жигерликлери бла байламлыды. Анга уа мингле бла адамла кеслерини къошумчулукъларын этгендиле – шахтёрла, байыкъландырыучула, геологоразведканы бардыргъанла эм башха усталыкъланы келечилери.

Аладан кёплери сыйлы къырал саугъалагъа тийишли болгъандыла. Бек багъалысы бла уа Моллаланы Шарафутдин, Михаил Домнич, Хабас Архестов эмда Николай Нефёдов саугъаланнгандыла. Алагъа Социалист Урунууну Жигити деген сыйлы ат аталгъаны бла Ленинни ордени эм «Серп и молот» алтын майдал берилгенди.

Моллаланы Якубну жашы Шарафутдин сабийлигинден окъуна ишлеп башлагъанды. Малкъар халкъ Орта Азиягъа кёчюрюлгенде, анга Алма-Атаны ГЭС-инде урунургъа тюшгенди. Туугъан журтуна къайтхандан сора уа ол «Молибден» рудникге келеди. Белгили бригадир Николай Чернышёв билимин, сынауун да аямай, жаш адамны жер къазыуну энчиликлери бла шагъырей этгенди.  Шарафутдин, усталыкъны жашырынлыкъларын ангылап, жетишимле кёргюзтюп башлайды, аны бла бирге башха специальностьлагъа да юйренеди.

Чернышёв солургъа кетгенде, кесини орунуна шахтагъа башчылыкъны Молла улугъа ышаннганына сейир этерча да тюйюлдю. Коллективге таматалыкъ этген кезиуде Шарафутдин кесини адамлыкъ даражасын, къураучу хунерин толу ачыкълагъанды. Аны иш кёллюлюгюн, борчуна кертичилигин, тутхан ишинден артха турмагъанын рудникни оноучулары эслемей къоймагъандыла. Алай бла аны бригадасына артыкъда магъаналы, къыйын жумушланы ышанып башлайдыла. Шахтачыла уа къайсы буйрукъну да бет жарыкълы толтургъандыла. Сёз ючюн, биринчи кезиуде бригада бир айны ичинде тауну он метр тенгли бирин тешген эсе, артдан-артха уа жюз метрден асламны ётюп башлайды.

1969 жылда Владимир Амшоковну комплекс бригадасыны къауумунда Молла улу таматалыкъ этген къауум Битеусоюз рекордну тохташдырыугъа къатышады. Ол а алагъа сынау жыяргъа, артда ишлеринде жетишимле болдурургъа болушханды дерчады.

Къысха замандан Моллаланы Шарафутдинни бригадасы рекордла тохташдырып башлайды. Ала бир айны ичинде тау магъаданны 766 метрин тешгендиле. «Главная» штольняда алагъа жигитлегеча тюбегендиле. Аланы урунуу кёллюлюклерине багъа берилмей къалмагъанды. Рудникни таматаларыны алгъышлауларындан сора да, бригаданы келечилери къырал саугъалагъа тийишли болгъан эдиле. Моллаланы Шарафутдинни кёкюрегинде уа Социалист Урунууну Жигитини алтын жулдузу жылтырагъанды.

1975 жылда ол Коммунист партияны 25-чи съездини делегатына сайланнган эди. Андан сора КъМР-ни Баш Советини депутатына айырылгъанды. Пенсиягъа чыкъгъандан сора бюгюннге дери да Молла улу урушну, урунууну, Сауутланнган кючлени эм право низамны сакълаучу органланы ветеранларыны республикалы советини башчысыны орунбасары болуп келеди.

 Михаил Васильевич Домнич Прохладна районну Солдатская элинде туугъанды. Тракторчуланы юйретген курсланы бошагъандан сора, ол колхозда механизатор болуп ишлегенди. Аскерде къуллукъ этип къайтханда, ол Тырныауузгъа кёчерге оноу этеди. Ол а вольфрам-молибден комбинат ишин жангыртып, производствону кенгертген кезиу болгъанды. Михаилни «Молибден» рудникге откидчик болуп аладыла. Къысха замандан а ол тау хазнаны тешиучю усталыкъланы арасында бек сыйлыгъа юйренеди – бурильщикге.

1961 жылда Домнич урунууда бийик жетишимлери эмда къыралына тюрсюнлю темир жарашдырыучу промышленностьну айнытыугъа этген къошумчулугъу ючюн СССР-ни Баш Советини Президиумуну Указы бла Социалист Урунууну Жигити деген сыйлы атха тийишли болады.

Артда кёп жылланы ичинде Михаил Васильевич «Молибден» рудникде комплекс бригадагъа таматалыкъ этип, анда да уллу жетишимлени кёргюзтгенди.

Хабас Кашифович Архестов Урван районну Псынабо элинде туугъанды. Аны ата-анасы сабийликден да ишлерге юйретгендиле. Школну бошагъандан сора ол элни колхозуна киреди. Ата журтубузгъа немисли душманла чабыууллукъ этгенлеринде уа, къолуна сауут алып, аны жалынчакъсызлыгъын къорууларгъа баргъанды.

Тырныауузну вольфрам-молибден комбинатына уа партияны буйругъу бла баргъанды. Биринчи заманда общежитни коменданты болуп тургъанды, Горный элде управдомну къуллугъун толтургъанды. Алай Хабас битеу кючюн салып ишлерге, хайыр келтирирге юйреннген эди да, бир тюрлю усталыкъны билмегенине да къарамай, «Молибден» рудникге ишлерге жиберирлерин тилейди. Алай бла анга, отуз бешжыллыкъ эр кишиге, жангыдан окъургъа, усталыкъгъа юйренирге тюшеди.

Биринчиден, ол бурильщикни сохтасы болады. Алексей Сивкаевни комплекс бригадасыны къауумунда Архестовха жарыкъ тюбейдиле, заманларын аямай, усталыкъгъа юйренирге, сынау жыяргъа болушуп турадыла. Бара-баргъанда уа ол скреперистге эм слесарьгъа да юйренеди.

Бир ненча жылдан а Хабасны бригаданы башчысына саладыла. Аны къураучу хунери, адамланы ызындан тизе билгени да ол заманда ачыкъланнгандыла. Бригадасы кёп жылланы тау хазнаны тешиучюлени арасында алчыгъа саналгъанды. 1966 жылда уа усталыкъда жетишимлери ючюн Хабас Кашифовичге Социалист Урунууну Жигити деген сыйлы ат берилгенди. Аны жашауунда башха магъаналы иш да болгъанды – ол КПСС-ни 24-чю съездине делегатха сайланнган эди.

Бахсан ауузда вольфрам бла молибден геологланы хайырындан табылгъанды. Алай ала темирни жарашдырыугъа, тау-байыкъландырыучу комбинатны ишин айнытыугъа да уллу къошумчулукъ этгендиле, жер тюбюнде табийгъат хазнаны тинтгендиле, скважиналаны тешгендиле, магъаданны асырауларыны ёлчемлерин тергегендиле.

  

Бу магъаналы ишни толтургъанланы арасында Николай Константинович Нефёдов да болгъанды. 1955 жылда ол Тырныауузну комбинатыны геологларыны службасына башчылыкъ этгенди. Ол кезиуде уа тауда магъаданны асыраулары толусунлай ачыкъланнгандыла, аны жер башына чыгъаргъандан сора уа тохтаргъа тюшерикди дегенле болгъандыла. Алай Нефёдов, коллегалары бла бирге тинтиуле бардырып, ол оюмла терс болгъанларын ачыкълагъанды.

Аланы тинтиулерини хайырындан тауда магъаданны асыраулары юч кере кёп болгъанлары тохташдырылгъанды. Ол а комбинатны айнырына себеплик этгенди.

Социалист Урунууну Жигити деген сыйлы ат Николай Нефёдовха аны излеу ишлери ючюн берилгенди. Главвольфрамны тамата геологуну къуллугъунда уруннган кезиуде да ол къыралда тау-байыкъландырыу промышленостьну айнытыугъа уллу къошумчулукъ этгенди.   

Текуланы Хауа.
Поделиться: