Совет халкъгъа уллу сынау

Уллу Ата журт уруш   совет халкъгъа, битеу дуниягъа да сынау болгъанды. Къабарты-Малкъар, къыралны битеу миллетлерича, Ата журтубузну жалынчакъсызлыгъын къоруулаугъа тургъанды. Биринчи кюнледен окъуна республиканы жашлары бла къызлары фронтха кеслерини ыразылыкълары бла атланнгандыла.

Бютюнда къаты ишлерге

1941 жылда октябрьде Нальчикни къоруулау комитет ишлеп башлайды, анга республиканы оноучулары киргендиле. Ноябрьде уа 115-чи Кавказ атлы аскер дивизия къуралады. Анга  къоранчланы колхозла бла совхозла кеслерини боюнларына алгъанларын белгилерчады. Дивизия 5 мингден аслам адамны бирикдиргенди. Атлы аскер дивизияны жарсыулу тарыхы белгилиди. Аны батыр аскерчилери Ростов областьны эркинлиги ючюн сермешгендиле, Сталинградны къоруулау къазауатха къатышхандыла.

Урушну биринчи кюнлеринде республикада  митингле жыйылып башлайдыла. Алада уа жамауат Хорлам ючюн кючлерин, жанларын окъуна аямазгъа ант этгендиле. Сёзге, 1941 жылда 22 июньда Нальчикни гидротурбина заводунда уруннганла жылны программасын болжалдан алгъа бошаргъа, партияны бла правительствону битеу буйрукъларын толтурургъа сёз бергендиле.   Тырныауузну комбинатында стахановчула ачыкъ письмо жазып, душманны чачар ючюн Къызыл Аскерге жукъларын да аямай болушургъа, бютюнда къаты ишлерге чакъыргъандыла. 

Госпитальла

1942 жылда  Долинскде санаторийледе 14 госпиталь ачылгъанды, алада 13 мингден аслам жер къуралгъанды. Сермешлеге жаралы болгъан аскерчилеге 525 врач, 700 фельдшер бла медсестра болушхандыла. Госпитальланы керекле бла жалчытыуну уа предприятияла кеслерини боюнларына алгъандыла.

Нальчикни 1-чи, 2-чи, 6-чы номерли школларыны окъуучулары бла устазлары жаралы аскерчилеге болушхандыла, алагъа концертге къурагъандыла. Алай бла Нальчикде кёп аскерчиле саулукъларына бакъдыргъандыла. Тарыхчыла жазгъанларыча, аладан 60 минги жангыдан фронтха душман бла къазауатха кетгендиле.

   Къачхынчылагъа къонакъбайлыкъ

Республиканы жамауаты Украинада, Белоруссияда, Москвада, Ленинградда, башха шахарлада къанлы сермешледен къачып къутулгъанлагъа  эм багъалы къонакълагъача тюбегенди. Къазауат башланнганда республикагъа башха регионладан 16,5 минг адам келгенди.

Правительствону оноуу бла 1941 жылда Нальчикге белгили жазыучула, суратчыла, артистле да кёчюрюлгендиле. Аланы арасында фахмулу артистле  В. И Немирович-Данченко, В. И. Качалов, И. М. Москвин, А. К. Александров, музыкачыла  А. Б. Гольденвейзер, К. Н. Игумнов, жазыучула  В. В. Версаев, И. А. Новиков эм башхала бар эдиле. Заман къыйын, къыт болгъанына да къарамай, алагъа чыгъармачылыкъ бла кюреширге тийишли мадарла къуралгъанларын белгилерчады.

  Хорлам ючюн!

Республиканы халкъы душманны жокъ этер, Хорламны жуукълашдырыр ючюн къолдан келгенни этгенди. Фронтха кетмеген эр кишиле, тиширыула кеслерини ыразылыкълары бла биригип, аскер усталыкълагъа  юйреннгендиле. Къысха заманны ичинде Осоавиахимни ара советини башламчылыгъы бла Морзени харфлыгъын билген телеграфистле, телефонистле, радистле хазырланнгандыла. Аланы кёбюсю урушха кетип, гитлерчилеге къажау урушха къатышхандыла.

Ала бла бирге республикада мараучуланы, пулемётчуланы, лётчиклени, парашютистлени, медсестраланы хазырлагъандыла.  Тарыхчыла жазгъанларыча, Нальчикни эм Прохладныйни аэроклублары 700 лётчикни бла парашютистни юйретгендиле.

Аскер техниканы чыгъарыу жаны бла да мадарла этилгендиле. 2-3 айны ичинде промышленный предприятияла ишлерин уруш низамгъа кёчюрюп, фронтха керекли затла жарашдырып башлагъандыла. Предприятияла сау кюнню ишлегендиле,  урунуу кюн эки сагъатха кёбейтилгенди, ёлчемден тышында ишлерге борч салыннганды, колхозчулагъа трудоденьни бек аз ёлчеми да кётюрюлгенди.

 Нальчикни, Тырныауузну, Прохладныйни, Докшукинону предприятиялары аскер сауутланы чыгъарып тургъандыла. Тырныауузда комбинат, вольфрамны бла молибденни жарашдыргъандан сора да, къол гранатла бла минала этип башлайды.

Гидротурбина заводда уа минала, гранатла чыгъаргъандыла, аскер техникагъа   ремонт этгендиле. Бир ауукъ замандан а анда катюшалагъа реактив топла чыгъарыу да жарашдырылады.  Прохладныйде мотороремонт заводда душман чачдыргъан танкланы, башха техниканы жамап, тап халгъа келтиргендиле. 1941 жылда 25 декабрьде   ремонтдан сора 40 танкдан  эшелон  фронтха ашырылады.

Гитлерчиле Къабарты-Малкъаргъа киргинчи 9 субботник бла воскерсник къуралгъанын айтырчады.  Алай бла  1942 жылда 10 январьгъа  республиканы халкъы къыралны къоруулауну фондуна 3300 минг сом, 4389 минг сом багъасы къырал облигацияла, 181 минг тонна будай, 73 минг тонна чёплеу, 956 центнер эт эмда 9,5 минг сом багъасы башха эл мюлк продукцияны ётдюргенди.

1941 жылда кюз артында немислиле Шимал Кавказгъа жууукълашадыла. Ноябрьде Дондагъы Ростов душманны къолуна тюшеди. Аны бла байламлы КъМР-де, Шимал Осетияда, Чечен-Ингушетияда, Дагъыстанда къорууланыу ыз къураргъа оноу этиледи.  Ставрополь крайны чеклерини тийресинде 900 киломертге жууукъ окопла къазылгъандыла, танклагъа къажау 600 километр ызла тартылгъандыла, башха инженер мадарла толтурулгъандыла. Душмандан къорууланыу ишлеге республиканы халкъы бирча тири тургъанды: анга 28 мингден аслам адам къатышханды,  5 минг арба, 120 трактор, 50 машина, кёп санда къурулуш материалла бёлюннгендиле.

Иш кёллюлюклери ючюн 7 адам грамотала бла саугъаланнгандыла, 13 минг адам а стахановчула болгъандыла.