Таулуну жашауун толу кёргюзтген суратчы

Акъкъызланы Алийни жашы Якуб (1942 – 1994 жж.) КъМР-ни сыйлы суратчысыды. Тёбен Чегемде туугъанды. Кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора, туугъан элинде жети класс бошап, Махачкъалада художестволу училищеге киргенди. Ол кезиуде кеси бла бирге окъугъан лезгинли къыз Сияра Меджидова бла юйюр къурагъанды. Бу кюнледе ол туугъанлы 80 жыл толады.

Чыгъармачылыкъ жолу

1965 жылда Якубну бла Сияраны РСФСР- ни Худфондуну Къабарты-Малкъарда бёлюмюне ишлерге жибередиле. Экиси да бирге нарт эпосха, Къулийланы Къайсынны назмуларына литографияла этгендиле, кёп китаплагъа суратла жарашдыргъандыла.

Акъкъызланы Якуб битеу да Совет Союзда аты айтылгъан графикледен бири болгъанды, Сенежде Совет Союздан эм тыш къыралладан келген суратчыланы юйретип тургъанды.
Якуб къатышхан эм энчи кёрмючлени санап чыкъгъан да къыйынды: «Суратчы бла заман», «Советле къыралы» деген битеусоюз кёрмючле, «Юг России» зональный кёрмючле, Вашингтонда, Печатный графиканы Сенежде кёрмючю,  Москвада, Киевде, Орджоникидзеде, Дондагъы Ростовда, Нальчикде, Майкопда, Махачкъалада, Грозныйде, Тбилисиде.

Тенглерини оюмлары

- Якуб бийик даражалы профессионалды. Бизни республиканы суратчыларындан битеусоюз эм халкъла аралы кёрмючлеге ол биринчи чыкъгъанды. Алада суратчыны чыгъармаларына бийик багъа берилгенди, - дейди искусствовед Неонила Сундукова.

КъМР-ни сыйлы суратчысы, Красноярскеде художестволу институтну профессору Герман Паштов таулу суратчыны татлы тенги болгъанды. Ол былай айтханды: «Белгилисича, дуниягъа атлары айтылгъан суратчыланы кёбюсю бир жерде да окъумагъандыла. Аланы устазы жашау кеси болгъанды. Якуб да, Махачкъалада художестволу училищени бошагъандан сора, кёп белгили суратчыладан, эм башы уа – жашаудан юйреннгенди. Биз чыгъармачылыкъ юйлеге тебирерден алгъа, Якуб: «Керекмиди да барыргъа?» - деп арсарлы болгъан эди. Мен: «Керекди», - дейме да, жюрюп башлайбыз. Артда экибиз да кёп чыгъармачылыкъ юйледе болгъанбыз. «Сенежде» Якубдан жаш суратчыла да, академикле да юйреннгенлерине мен шагъатма».

Герман Паштов тенгини чыгъармалары битеу дуниягъа жайылгъанына бек къууанады, алай Якубну суратларыны асламысы республикада къалса сюерик эди. Аны ата юйю оюлуп къалгъынчы, бир ахшы оноу этилип, анда музей ачылырына ийнанады. «Якубну литографиясына битеу дуния сукъланырчады. Къайсынны назмуларына кёре этилген литографияларына къарачыгъыз, къаллай сейирликледиле ала! Аланы альбом этип басмаларгъа керекди», - дейди ол.

Жаннетли болсун, КъМР-ни халкъ суратчысы Виктор Абаев жыйырма бла эки жыл мындан алгъа интервьюсунда: «Якуб башхаланы къайтармагъанды, аны энчи бети, кесини жолу барды.
Энчилиги недеди? Ол кёргенча Чегемни, Кавказны бир адам да кёрмегенди, ол сюйгенча бир адам да сюймегенди. Якуб бизге ич дуниясын, жюрегин ачып, кёргюзтгенди. Жаланда элли эки жыл жашагъанлыкъгъа, кёп зат этгенди», - деген эди.

Къайсын бла Якуб

Белгилисича, Акъкъыз улу таулада инструктор  болуп тургъанды. Таулада эскизлери артда суратларыны мурдорлары эдиле. Табийгъатдан  кючлю устаз жокъду дунияда. Художник таулада таулуланы къалай жашагъанларын толу кёргюзтгенди.  

Чегем аузуну поэти Къайсын бла суратчысы Якуб жууукъла эм тенгле эдиле. Къайсынны поэзиясына кёре Якуб этген литография ишледе таулу халкъны къадары кюзгюдеча кёрюнеди. Акъ къарда къара ат ёледи – ол такъыйкъаланы биз сезебиз. Бёрюле улуйдула, ана уа бешикни тебиретеди – ёмюрледен бери жашау бла ёлюмню бир бирге къажау сюелгенлерини музыкасы. Ана жашларыны сын ташларыны къатларында сын къатып жиляйды, ууда жаныуарны ёлтюредиле – бушуу музыка тёгюледи суратладан. Эшикле, терезеле ачылып, аладан желле ура, чапыракъла терекледен юзюле, аланы уа жел сюйгенича бура – юйсюзлюк, жерсизлик, къоруусузлукъ, кёчгюнчюлюкню азабы, таулу ананы кючю, къаяланы сакълай билгенлери, адамны жеринден айырылгъаныны ачыуу…

Якубну кёрмючлеринде жилягъанла бек кёп боладыла: жерибизни ариулугъуна асыры къууаннгандан да, Ата журтубуздан айырылгъан кезиуюбюзню суратлада кёрюп, жюрек чанчхандан да. Алай ол жилямукъладан сора аллай женгиллик келеди!

Юйюрю

Якуб жашау нёгери Сияра бла Махачкъалада художестволу училищеде танышып, юйюр къурагъанларында, насыплы боллукъларына арсарлы тюйюл эдиле. Студент жылларында туугъан эди жашлары Ахмат да. Алай Нальчикге 1965 жылда къайтханларында, не юйлери, не мастерскойлары жокъ эди, жаланда 1970 жылда ишлерге жерлери болады, ол кезиуде къызлары Имара тууады. Бюгюнлюкде ол республикада фахмулу суратчыладан бирине саналады.

- Хар жайдан солургъа ата юйюме бара эдик. Атам Кияс Меджидов Дагъыстанны халкъ жазыучусуду, аны кёп китапларына да суратла этгенбиз. Якубну мастерскою къарангы болгъаны себепли, манга мастерской бергенден сора, ол жарыгъыракъ эди да, анга кёчген эдик. Биз бир бирибизге чырмау болмай, кёп чыгъармаланы бирге этгенбиз. Якуб кесини, мен да кесими суратларыбызны эте тургъанлай, «не затха бюсюремейсе?» десе, мен айтханнга: «Кесим да анга бюсюремейме, - деучю эди. Биз хар затха да бирча къарай, бирча сезе эдик», - дейди Сияра.

Суратчы ишге жетгенде, хар затны унутханды. Башлагъан затын бошагъынчы, тынчлыкъ тапмагъанды. Тюрсюн тамгъала бла адамны кёлюндегин, ич дуниясын баямлагъан бек къыйынды, ол а кёргюзталгъанды.

Илхамны мурдору

Къайдан тапханды илхам? Кёбюсюнде  таулада. Къанында болгъан къол усталыгъы, кёз жютюлюгю, уллу дунияны жюрегие сыйындыра билгени уа кимденди? Сёзсюз, бизни жаратхандан. Анасы Кесам да къол уста болгъанды, кийизле этгенди, чарыкъла, кийим тикгенди. Кёчгюнчюлюкде аны усталыгъыны хайырындан битеу юйюрлери сау къалгъандыла.

Атасы Алий да сейирлик адам эди. Суратда велосипедни кёрюп, агъачдан ишлегенди кесине аны. Алий Зощенкону битеу хапарларын кёлден биле эди, самодеятельный концертлеге къошулуп, аланы окъуп тургъанды. Дагъыда бир сейирлик шарт: Алий закий назмучу Кязимни юйюнде бир талай жыл жашагъанды, аны назмуларын да, Зощенкону хапарларынча, кёлден биле эди. Къысхасы, Якуб чыгъармачылыкъ къанларында болгъан эки къол устадан туугъанды.

Малкъар халкъны тарыхын суратха тюшюрген Акъкъыз улугъа сау заманында окъуна искусствону дуниясында сый-хурмет этгендиле. Жашаудан эртте кетгени кёплени кюйдюргенди, жаннетли болсун. Музейи да жокъду алыкъа. Ата юйюне ремонт этилсе, ким биледи, музей да болур. Республиканы халкъына аны суратлау искусствода чыгъармачылыгъы чексиз магъаналыды.