Кюнде,Айда,Кечеде къонакъда

Океания къыралны халкъларыны жомагъы

Бир кюн эки адам даулашыргъа къалгъандыла. Аладан бири:

-Кюн бла Ай  бир  тюйюлдюле,-дегенди.

Экинчиси уа экиси да бирдиле деп, айтханындан къайытмагъанды. Аланы даулашлары ахырында тюйюшге айланнганды да, къарыулурагъы къарыусузуракъны аямай тюйгенди. Сора тюйюлген, къарыуу аз болгъанына уялып, къайыгъына олтуруп, Айны юйю къайда болгъанын, Ай аламда къалай айланнганын билир ючюн жолгъа атланнганды.

Къайыгъын Ай чыгъыучу жанына буруп, ол ачыкъ тенгизде кече да, кюн да баргъанлай тургъанды. Ахырында Айны юйюне келгенди. Ол кезиуде тенгизни артха ыхтырылгъан заманы эди да, къайыкъ тенгизни сай жеринде тохтагъанды. Келген адамны аллына Ай гитче жашчыкъны сыфатын алып чыкъгъанды. Жашчыкъ ол адамны жагъагъа чакъыргъанды.

-Угъай, сен Ай тюйюлсе, гитче жашчыкъса, мен Ай кеси чакъырса сюеме,-дегенди адам.

-Менме Ай, тилейме,чыкъ жагъагъа,-дегенди жашчыкъ.

-Угъай, мен  абадан Айны кёрюрге сюеме,-дегенди адам, аякъ тиреп.

Алай бла къайыгъындан тюшерге унамагъанды. Гитче жашчыкъча кёрюннген Ай терк ёсюп башлагъанды да, кёп бармай жетген жашны сыфатын алып келген адамны аллына чыкъгъанды.

-Сенича жаш угъай, керти Ай кёрюнюрюн сакълайма мен,-деп, ол адам биягъыча къайыгъындан жагъагъа чыгъаргъа унамагъанды.

Арада иги кесек заман озгъандан сора, Ай сакъал ёсдюрюп чыкъгъанды келгенни аллына. Аны да унамагъанды къайыкъдагъы:

-Ай кеси келирин сюеме,-дегенди.

-Менме керти Ай!

Бу жол да ол адам ийнанмагъанды анга. Экинчи кере Ай аны аллына чалбаш къарт болуп келгенди.

-Чыкъ жагъагъа,-деп чакъыргъанды  къайыкъда олтургъанны.

-Сенмисе да Ай?-деп соргъанды ол адам, ишекли болуп.-Мени жагъагъа керти Ай чакъырсын деп сакълайма.

-Менме керти Ай.

-Угъай,-дегенди адам ишекли болуп,-сени керти Ай сунмайма.

Эм ахырында Ай аны аллына таякъгъа таянмай жюрюялмагъан гым-гым къарт болуп келгенди. Аны кёргенлей, ол киши къайыгъындан тюшюп, ызындан тебирегенди.    Ай ол адамгъа кесини мюлкюн кёргюзтгенди.

-Была барысы да менидиле. Кёргенингча, юйюм да, терек бахчам да, жерим да  чыммакъдыла.

Андан сора  башха жерни кёргюзтюп: «Бу къарангыны мюлкюдю. Мында хар неда къап-къарады. Кече къарангысы ма мындан келеди»,-дегенди. Ахырында  ючюнчю жерге келтирип: «Бу Кюнню мюлкюдю. Кёргенингча, мында юй да, бахча да, жер да къып-къызылдыла. Дуния алай  къуралгъанды да, къарангыны ызындан Кюнню жарыгъы келеди».

Андан сора  бирге ауузланнгандыла. Ашап бошагъандан сора, Ай:

-Мен аламда бийикден бийикге къалай чыгъарыгъыма къарап тур. Аллымда къарангы барлыкъды, мени ызымдан а Кюн келликди. Кюн бла мен бир тюйюлбюз, башха-башхабыз,-дегенди.

Алай айтып,  бийик терекге миннгенди, андан а кёкге чыкъгъанды. Олсагъат окъуна къудурет жап-жарыкъ болгъанды. Адам анга къарап тургъанды да: «Мен тюз болгъанма: Ай-башха, Кюн да-башха. Мени нёгерими Кюн бла Ай бирди дегени терсди»,-деп ойлагъанды.

Айны къонагъы, аны мюлкюне къарай, кечени жукъламай ашыргъанды. Алаша терекледен бла котурладан башха мында абери ёсмей эди: Айны жарыгъы асыры жууукъ эди. Ахырында кече къарангысы кетип, кюн жарыгъы ургъанды. Ай  аламдан юйюне къайтханды да:

-Энди билдинг да мени ким болгъанымы?-деп соргъанды къонагъына.

-Хау, билгенме. Ай,Кюн, кече къарангы- ючюгюз да башха-башхасыз, алай жашагъан а бирге этесиз,-дегенди ол.

Андан сора Кече,Ай,Кюн адамны сыйларгъа ашарыкъла келтиргендиле.

-Мен ашагъан ашла быладыла: къара банан, къара тары, къара турма,-дегенди Кече.

-Мени ашым а акъ банан, акъ тары, акъ турмадыла,-дегенди Ай, келтирген ашарыкъларын адамны аллына сала.

-Мен ашагъан ашла уа къып-къызылладыла: банан да, тары да, турма да,-дегенди Кюн.

Сора Ай адамгъа: «Бир кесек сакъла! Бусагъат къарангы болуп башларыкъды. Кюн энишге тюшгенлей, мен ёрге кётюрюлюп тебирерикме да, сени къайыгъынгы жипге тагъып, къайдан келген эсенг да, ары сюйрерме. Юйюнге жете келгенде, жипни тартырса да, мен тохтарма. Ол кезиуде сени элинги адамлары жыйылсынла. Сен алагъа жипни кёргюзтюп: «Бу Айны жибиди, аны бла ол мени къайыгъымы тартып келгенди»,-дерсе. Сора алагъа биз ашагъан ашланы кёргюзтюп, жипни андан сора тешерсе,-дегенди.

Кюн бата тебирегенлей, Ай, адамны чакъырып:

-Барып, къайыгъынга олтур, мен а жипни къысайым,-дегенди.

Аны бла экиси да жолгъа атланнгандыла. Ахырында ол адам юйюне келгенди да, жипни тартханды. Ай баргъанын тохтатханды.    Анда къонакъда болгъан киши уа эллилерин жыйгъанды. Ол даулашхан адамын а чакъырыргъа унутмагъанды.

-Ма кёрюгюз мен не затла алып келгенме. Бу ашарыкъланы манга Кече бергенди, ала къап-къараладыла. Была уа Ай ашагъан ашарыкъладыла, кёргенигизча, чиммакъладыла кеслери да. Быланы уа  Кюн бергенди, ала къып-къызылладыла. Бу уа Айны жибиди, аны бла ол мени къайыгъымы юйюме дери тартып келгенди. Энди сиз мени шуёхуму кёрдюгюз, аны себепли тохтап турмай, жолуна барсын.

Алай айтып, ол киши жипни тешгенлей, Ай, кёк бийиклигине чыгъып, терк окъуна жокъ болуп кетгенди. Ол адам къайыгъындан келтирген ашарыкъларын алып, адамланы алларына салгъанды. Алай ала ёлтюрюп къоярла деп къоркъуп, аланы ашаргъа унамай тохтагъандыла.

-Была керти ашарыкъладыла, аланы къоркъмай ашагъыз, аладан киши да ёллюк тюйюлдю,деп бек ышандыргъандыла Кече,Ай, Кюн да,-дегенди ол адам. Ол алай айтхандан сора эллилери ол келтирген ашланы къоркъмай ашагъандыла.