«Бюгюннгю студентни кёз къарамы къалай тюрлене баргъаны манга сейирди»

Педагогика илмуланы кандидаты, КъМКъУ-ну социал-гуманитар институтуну ингилиз тил кафедрасыны башчысы, бу тилден окъутхан преподавательлени битеуроссей ассоциациясыны келечиси эмда аны бизни  республикада бёлюмюню таматасы Муртазланы Зуриятны  илмуну айнытыугъа къошхан юлюшю бла бирге студентлени юйретиуге салгъан къыйыны да уллуду. Биз, анга тюбеп, сагъынылгъан кафедрада билим бериуню, башха затланы юслеринден да сёлешгенбиз.

-Зурият Абдурахмановна, шёндю кёпле тыш жерлеге кетип окъургъа да излейдиле. Бюгюнлюкде энчи сизни бёлюмню алып айтсакъ, къалайды болумугъуз, абитуриентле бери кёп келемидиле?

-Алгъадан окъуна белгилесем, быйыл бизде конкурс аман тюйюл эди, планнга кёре бюджетге онжети жер бар эди да, алагъа 70 заявка берилгенди. Сора дагъыда бир затны чертирге сюеме, алгъын бизде контракт да  болгъанлыкъгъа, ары нек эсе да тири келмей эдиле. Былтырдан бери бу бёлюмге да иги эс бургъандыла. Сёз ючюн, бери да быйыл онбеш адам алгъанбыз.

Кафедрабыз ингилизчагъа юйретиуню эки ызда бардырады: лингвистика эмда тыш къыраллы филология. Арт юч-тёрт жылда биринчисине бютюн эс  бурулуп, жаш тёлю аны бегирек сайлайды.
Лингвистикада практикагъа аслам заман бёлюнеди. Ангылатып айтсакъ, мында ингилиз тилде сёлеширча сагъат сан кёбюрекди, аны бла бирге уа культурала аралы коммуникацияладан терен билим бериледи. Филологияда уа адабият жаны бла дерсле асламыракъдыла. Эсгерте кетерик эдим, лингвистика ыз жаланда бизде барды. Заочный бёлюмюбюзде алыкъа бюджет жерле жокъдула. Шёндю анда он студентни филология ызда окъутабыз.

-Сора аланы экисине да экзаменле уа къайсы предметден бериледиле?

-Алгъын биз обществознанияны сайлап тургъанбыз. Алай а шёндю лингвистикагъа баргъанла тарыхдан, филологияны жаратханла уа орус литературадан сынауланы бередиле. Андан сора уа ингилиз эмда орус тилледен ЕГЭ-лени. 

Билемисиз, бизге уллу балла бла келгенле болгъанлары да ышандырады. Былтыр университет къайсы болса да бир предметден ЕГЭ-де 100 балл алгъан сабийлеге  жюз минг сом берип да къууандыргъанды. Иги окъугъанланы стипендиялары да аман тюйюлдю. Сёз ючюн, эки сессияны да  «бешлеге»  берген студент жети мингден аслам алады.

-Айхай да, ала кёллендирген шартладыла. Ангылатсагъыз эди: магистратураны тауусмагъанланы школгъа устаз этип алмайдыла деп эшитебиз, алаймыды? 

-Ол кертиди. Бизде магистратурабыз болгъанын да айта кетейик. Алай а  бирле аны башха ыздан сайларгъа да боладыла. Мектепле уа ФГОС-лагъа  тийишли дипломланы излейдиле. Сёз ючюн, «бакалавр лингвистики» жазыулары болгъан алагъа келишмейди. Аны себепли студентле алтыайлыкъ курсланы ётерча онг къуралгъанды. Анда уа ала билим берген учреждениялада ишлерге эркинлик берген диплом аладыла. Бу арагъа къуру бизни бёлюмде окъугъанла угъай, бирсиле да жюрюйдюле. Ол хакъ блады, алай эсе да,  адам тёлеялмазча тюйюлдю-саулайда 16 минг сом.

Ишни юсюнден сагъыннганыбыздан ары  вузну карьераны ёсдюрюу жаны бла арасы болгъанын да эсгертирик эдим. Ол а студентле жай айлада Тюркде, Грецияда, Мальтада, Европаны бирси айныгъан къыралларында гидле болурча онгну береди. Биринчи курсну тауусханла, сёз ючюн, Тюркге барадыла, нек дегенде анда ингилиз тилни къарыусузуракъ билсе да жарайды. Бирси жерлеге уа экинчи жылларын   бошагъанланы жиберебиз. Ангылата кетейик, аланы жашар жерлери да болады, юслерине кийимлени да бередиле, иш хакълары уа бир айгъа беш жюз долларды. Бу жумушну биз «Аннекс-тур» Битеуроссей турист фирма бла келишим этип, алай бардырабыз.

-Сиз кафедрагъа эки жылдан аслам заманны ичинде башчылыкъ этип келесиз. Къаллай тюрлениулени юслеринден айталлыкъсыз?

-Дагъыда къошарыгъым, ЕГЭ-леге, ОГЭ-леге хазырлагъан курсла да бардыла. Бюгюнлюкде жаланда тыш къыраллы тил бёлюмледе угъай, бирси факультетледе окъугъанла да излейдиле  ингилизча  неда бир башхасын тынгылы билирге. Ол шёндю жашауну излеми болуп къалгъанын кесигиз кёресиз.

Алай бла мында аспирантлагъа (битеу ызладан да)  курсла бардыла. Жай айлада уа школчула юч ыйыкъны бери жюрюп, оюн халда юйренедиле.

Лингофон, мультимедиалы кабинетле бусагъатдагъы излемлеге кёредиле. Алагъа къарай, жаш тёлюге сукъланнган окъуна этесе. Биз окъугъан кезиуде аллай онгла жокъ эдиле.

Студентле Великобританияны, США-ны, Австралияны белгили университетлерини преподавательлери бла контроль бардырылгъан, кеси алларына тамамланылгъан ишни чеклеринде онлайн курсланы ётедиле. Ала сегиз ыйыкъгъа созуладыла, кеслери да хакъсыздыла.

Бу амалны игилиги недеди-жашла  бла къызла артдан юйреннгенле бла угъай, ол тилни жюрютген адамла болуп туугъанла бла ушакъла бардыргъанында.

-Бир къырал экзаменни сагъыннгансыз. Энди ингилиз тил 2022 жылда борчлу халда бериллик сынауладан бири боллукъду деп билдиргендиле. Аны юсюнден къалайды оюмугъуз, хазырбызмы биз анга?

-Кертиди, ЕГЭ- ол стрессди. Жаланда сабийле угъай, ата-анала, устазла да апчыйдыла. Алай а иш анга къалай айтханыбызда угъай, аны къалай къурагъаныбызда эмда бардыргъаныбыздады.

Форматны  хатасы жокъду, алай а аны игилендирирге керекди.

Борчлу халда боллугъуну юсюнден айтсакъ, ол да эки тюрлюге юлешинирге тийишлиди. Математикадача, окъууларын тыш къыраллы тил бла байламазлыкъла аны мурдорлусун (база) берликдиле. Къыйын боллукъ тюйюлдю демейме, алай а, къайтарып айтсакъ, кёресиз жашауну излемин. Айныгъан къыралланы инсанлары къайсы болса да бир башха тилде сёлеширге, аны иги билирге итиннгенлерин. Ишим бла байламлы шёндю ингилизчаны юсюнден айтханлыкъгъа, мен адам ёз тилин унутханны да огъурламайма. Ненчасында сёлеше билсек да, анча жашауну жашайбыз. Аны алайлыгъына толу ийнаныгъыз.

-Кесигизни юсюгюзден айтсакъ, республикадан, къыралдан тышында да таныулу алимсиз. Бюгюнлюкде не бла кюрешесиз?

-Ассоциациягъа башчылыкъ этгенимден сора да, Академиялы жазыуну экспертлерини битеуроссей консорциумуну экспертиме. Кесибизде да аллай араны ачаргъа сюеме. Нек дегенде ол  диссертацияланы, статьяланы илму тилде къалай жазаргъа эмда жарашдырыргъа тюшюндюреди. Андан сора да, кёчюрмелени тюз этерге юйретеме. Илму бла кюрешгенлеге аны къыйматы уллуду. Бюгюнлюкде айныгъан къыралла къаллай форматда ишлей эселе, биз да алача болургъа тийишлибиз.

Кесибизден сора да, тыш жерледе бардырылгъан конференциялагъа къатышама. Алгъаракълада Британияда илму проектле жаны бла, Сиэтлде доклад бла болгъанма. Барысын да санап чыгъар амал жокъду, алай не хайырлы, магъаналы зат кёрсем да, аны мында да кийирирге кюрешеме.

-Ишигизден зауукълукъну къалай бла табасыз?

-Адам аны жюреги бла сюйсе, ол да насыпды. Ол заманда жангы оюмларынгы, муратларынгы жашауда бардырыргъа итинесе.

Тыш къыраллагъа бара, кёп затны кёрюр, тенглешдирир онгум да барды. Жаш тёлю къыйматлы билим алырча кюрешеме. Бюгюннгю студентни кёз къарамы къалай тюрлене баргъаны, ала бла ушакъ этген да  манга сейирди. Аны себепли бизде хар не да шёндюгю излемлеге келиширге тийишлиди. Аны ючюн а  кесим да окъугъанлай, айныгъанлай турама.

Айхай да, адамгъа къанат кердирген - ол аны юйюрюдю. Къызчыкъ Лиана  ингилизча иги сёлешгенликге, бу жолну сайламагъанды. Кесибизде экономистге окъуй турады. Грант къытып, жайда Бостоннга барып да келгенди.

Баш ием Залимхан Жамауат палатада ишлейди. Анам бюгюнлюкде къатымда болгъаны да манга уллу къууанчды. Китап окъургъа, илмуну жолуна ол тюшюндюргенди. Аны ючюн анга бютюн ыразы болгъанлай келеме.