Бир сууну эки жагъасында

- Болгъан иш -

Жаз башы келгенин билдире, терезени ары жанында къайын терекге къоннган чыкъынжик энди ачыла башлагъан бутакъ къыйырланы жютю чурасы бла юзюп, жерге атады. Сора энишге тюшеди да, тёгерекге сакъ къарай, аладан бирин алып, къоз терекни бутагъына къонады. Къанатлыла алыкъа кеслерин тойдуралмагъанлары эсине тюшюп, Асият къагъыт орундан тюйню табакъгъа тёгеди да, аны да алып, терезени ачады. Къыйынды анга энди юй ичинде айланнган окъуна, алай а ол къанатлылагъа онг тапдырыргъа излейди да, Аллах анга ол сууаплыкъны этерге къарыу береди.

Къадар Аллахданды деп, кёп затха бой салады адам. Асиятны эсинде да жокъ эди ол ёсдюрген туудугъу Сурат биреуге экинчи бийче болуп барлыкъды деп. Жангыз къызы бла киеую, авариягъа тюшюп, бир кюнде ёлгенден сора, къызчыкъны ата жууукълары ол бизде ёссюн деп айталмагъандыла, жангыз тиширыугъа асыры жанлары ауругъандан. Асият ёмюрден бери да устаз болуп ишлегенди. Жюзле бла сабийле окъутханды. Аланы эслерине тюшюрсе, жюрегине бир хычыуун жылыу киреди да, ол энди ата-ана неда аппа бла амма болгъан сохталарын кёз аллына келтиреди.

Суратны урлагъанбыз деп, аны билдирирге къауум адам келгенлеринде, ол бек абызырагъан эди. Туудугъун юйюнден той бла чыгъарыргъа деп тургъанын эсгерип, ауара этген эди келгенлени. Къызны ызындан баргъан келини, Раузат, алгъа айталмай тургъанды къайын къызына ол киеуню экинчи бийчеси болгъанын. Айтмай а къалай? Белгили боллукъ затны букъдурур онг къайда?

Кёп сагъыш этип, хапарны узакъдан башлагъанды келин.

– Ий, не этгин анга, адет болуп къалгъанды да экинчи бийче болуп баргъан шёндю. Бизни гитче элчигибизде окъуна эки-юч аллай юйюр барды. Сейирим, ол кюндешле къайгъы сёзге да бирге барадыла, эгечле кибик. Бу дин дегенинг не кючлю эди! – дегенди ол.

– Алгъын да этгендиле аны, сабийи болмай къалса тиширыуну, – деп, сыйгъа салынырыкъ алтынланы тинтип башлагъанды Лязимат – Суратны ата эгечи.

– Бюгюн аны сылтаусуз да этедиле, – деп, анасы башлагъан ушакъгъа артыкъ эс бурмай, чакъырыллыкъ къонакъланы тизмесин этген къагъытына ийилгенди Фатимат – Раузатны къызы.

– Не этейик, алай болуп къалгъанды дуния. Сурат къайынлары бла жашарыкъ болур. Киеуню биринчи бийчеси уа… узакъ болмай жашайды дейдиле.

– Ол дегенинг?!

– Билип этгенме, сюйюп этгенме дейди Сурат. Сора не амал?

Айтырыкъ эди Асият къызындан туугъаннга алай жарамагъанын, алдан билсе. Босагъагъа жатар эди, юсю бла атламазча ол.

Жукъусуз кече ётгенлей, къарындашы Суфиян, жанына олтурду да:

– Аллах алай буюргъан болур, биз не десек да. Жарсыма, – деди. – Кесинг кёресе, ненча иги къыз турады юйде къалып. Ёмюрлюк жокъду арабызда. Бир сабийчиги болса, ол жашаугъа байлап, кечине барыр. Сен да тынчайырса.

– Адамлыкъ тюйюлдю ол – бир башханы насыпсыз, жарсыулу этип, насыбын къураргъа кюрешген.

– Не этериксе, Асият, ёсюп келгенле бизнича тюйюлдюле. Алай… манга къара да, бир айт, бюгюн мен тёрт къабыргъагъа къарапмы турлукъ эдим, бир чирчигим болса? Эрден да бек сабий керек болады, ийнан анга. Кесинг билесе, кёпле сюйгендиле мени, насыбым а тутмагъанды. Шо бир бек аманына окъуна баргъы эдим аладан… Намысы бла эрге баргъанына къууаныргъа керекбиз ёксюзюбюзню. Къоюгъуз, алдан да жашауу алай адам сукъланырча болмагъанды, энди аны бла да къыйнамайыкъ жюрегин, Асият, сен иги.

Киеу, Мурат, аман адам кёрюнмегени, ата-анасы да къайгъырыулу болгъанлары сабыр этген эди Асиятны, алай а ахырда жарашыулукъ жокъ эди жашауну бла жюрегини араларында.

Жыл озуп, жаш юйюрге къызчыкъ къошулгъанда, Суратны къайынлары этген къурманлыкъны кёпле эсде тутадыла. Кюндеши уа алтын жюзюк окъуна келтирген эди, эки жашыма эгеч туугъанды деп. Эки жыл озуп, жашчыкъ да къошулгъан эди ол уллу юйюрге. Бирде эки кюндеш да, сабийлерин алып, чыгъа эдиле хауагъа. Ала да ойнай, тиширыула да хапар айта тургъанларын кёрюп, кёпле сейир этгендиле алагъа. Алай артда хар не да тюрленнген эди.

Кюн сайын келе эдиле Сурат бла Мурат Асиятны кёре. Ол тёшекге тюшгенде уа, анга кёчюп, алай къарап тургъандыла. Энди дуниясын алышады дегенде, къарындашы алып кетип, юч кюн жашагъанды элинде, ата юйюнде Асият. Аны элде болгъанын эшитип, кёпле келип кёргендиле. Ол юч кюнню анга къарыу бергени ючюн ыразы эди Аллаха Асият, ол аны жашын, къызын, баш иесин да бир бири ызларындан алгъанын да унутуп, алай ыразылыкъ айта эди анга, аны кёре келгенлени тансыкълай. Бир эрттенликде уа уянмай къалды. Баям, ол баргъан дуния мындагъындан магъаналы эди анга – бетине жарыкълыкъ тюшюп, ышара жата эди Асият. Ол жашаугъа несин да берген эди – къарыуун, атлар, сёлешир онгун. Жаланда эси эди аны къояргъа унамагъан. Энди ол да жарашды жашау бла.

Терезе-эшик этиучю уста эди Мурат. Эки да юйюрню кечиндирир ючюн а, бирде кече бла ишлерге да тюше эди. Бийчеледе уа, къайда къалды бюгече деп, тынчлыкъ жокъ: Муратны бири биринде излей, ачы сёлеше башладыла. Алай бла, кюйюклениу туууп, орта бузулду. Алгъын эки кюн анда, эки кюн мында туруучу Мурат, эки бийчесинден да кёлю чыгъып, ючюнчюсюн излеп башлады. Тапхан эди оналты жылы энди жетген къызчыкъны. Ол кийдирген узун жыйрыкъ, къаты къысылгъан жаулукъ тарлыкъ этмей эдиле анга.

Кёп сагъыш этгенди Сурат. Анасын иги танымагъан къызы алгъа аны къабырыны къатында сюелип, саламашып, кенгеширге уа ыннасына барыучу эди. Бу жол да алай болду. Кече кёрген тюшю къайгъылы этип, элге тебиреди.

Тюшюнде уа ыннасы къызына, Суратны анасына тюбеп, сора эди андан:

– Сен Суратмыса?

– Угъай, мен аны анасыма.

– Сора мен а кимме?

– Сен а мени анамса. Сен Асиятса.

– Мен а Суратны анасы сунуп тургъанма кесими. Нечик сууукъду!

Ыннасыны бетине жайылгъан къайгъы битеу да тёгерекни алып къоюп, Сурат ыннасына къолларын узатды. Алай анга тиялмады.

– Сен сабий ёсдюреми билгенсе?! Барыбызны да насыпсыз этгенсе! – деп дау айтды да Суратны анасы, дунияны зынгырдатып кюлдю.

Ынна андан къоркъгъан болур эди ансы, артына да къарай, сары жолну ёрге ашыкъды. Анда уа, узакъда, алма терекле чагъып, аланы духбарийлери дунияны алып тура эди. Анда, тауланы башларында бата баргъан кюн кёрюндю да, ыннасы жарыды.

– Бир жылынайым анда, ол кюнню къатында, – деп, ашыкъды ары, тау башына.

Бир кесекден Асиятны учуп баргъан акъ атланы жалкъаларына ушагъан таулу жаулугъуну къанатлары ингир къызылына бёлендиле.

– Ынна!

Асият аны эшитмей эди…

Сабийлерин машинада къоюп, кеси барды къабырлагъа Сурат. Жашауундан тарыкъды, жиляды ыннасына. Сора, ол халин сабийлеге кёргюзтмезча, кесин жыйып, тюшдю жолгъа. Ол юлеширге келтирген татлы затланы къызы бла жашы чачдыла аны ыннасы ёсген тийреге. Ким таный эди энди Асиятны анда? Алай а ол, ол кюн къоннган таудан къарап, кёрюп турады сабийчикле, къагъытларын да жерге атып, аязны къууандыра, татлы кампетлени къалай сюйюп ашагъанларын.

Артха шахаргъа къайтханда да сагъыш къоймады Суратны. Ол жангы жашауун башларгъа керек эди, ол дунияда анасын бла ыннасын жарашдырыр ючюн. Эрттенликде уа ыннасы кюбюрюнде тутхан дипломун чыгъарып, аны да алып, ыннасы ишлеучю школгъа барды. Анда аны танымагъан жокъ эди – кёз юслеринде ёсген, ол школда окъугъан Суратха жарыкъ болдула. Энди ол анда сабийлени окъутады. Кесиникилени да.

Бир сууну эки жагъасында тургъанча, кетгенле, жашагъанла да бир бирни кёрюп тургъанларын, аны, аны сабийлерини жанларында эки мёлек сюелгенлерин да биледи ол.