Тарых

Мени аскерчи шуёхум

Гитче очеркде аламат адам Кучукланы Шабазны жашы Магометни юсюнден толу айтхан къыйынды. Хапарымы биз къалай, не болумда тюбешгенибизден башлайым.

Север-Запад фронтда Старая Руссаны къатында къыйын сермешле баргъанда, 1941 жылда 8  августда, мен  – 202-чи мотострелковый дивизияны штабыны начальниги  – къараучу пунктда сюелип тура эдим. Немислиле, тохтаусуз чабыууллукъла этип, онгубузну аладыла. Душманны танклары бизни къорууланыу ызыбызны юзедиле. Аскер бёлюмле бла байламлыкъ жокъду…

Сейирсиндирме сёзлюк (баргъаны)

Табан – ушкок сампалны ургъучу. Боёк.

Табун – жыйын, толпа; мал сюрюу.

Жигитни аты халкъыны эсинде къалады

Уллу Хорламны 75-жыллыгъына

Тогъузалары, беш къарындаш болуп, Зылгыда бир арбазда жашагъандыла. Исмайылны тамата къарындашы Хакяшаны юй бийчеси эртте ёлюп, сабийлери аналарындан ёксюз къалгъан эдиле. Хакяшны гитче жашы Мухадинни къагъанакълыгъындан окъуна саулугъу жокъ эди. Элде школгъа жюрюгенинде да, педучилищеде окъугъан заманында юйге келгенинде да, Кемал ол жашчыкъны, кишиге жетдирмей, къолуна кётюрюп айланнганды. Ол жыллада жашау аламат болмагъанын билебиз. Конфет, къалач деген затла таулу юйюрлени кёбюсюнде элпек тюйюл эдиле. 

Малкъарны юсюнден эрттегили сёзлюкде

Къабарты-Малкъар республиканы Т.К. Мальбахов атлы къырал миллет библиотекасын жокълай туруучума. Бир жол кёзюме сейир китапла илиннгендиле да, аланы жазыуларына къараргъа изледим. 1891 жылда Санкт-Петербургда чыкъгъан Энциклопедия сёзлюкню Ауто-Банки кесегинде, бизни гитче Ата журтубузну суратлагъан ангылатмаланы тапдым. Аланы Император орус география биригиуню Кавказда бёлюмюню башчысы 1890 жылда Николай Динник «Балкарияны жокълау» деген отчётунда жазгъанды. Ол кеси уа мында 1887 жылда къонакъда болгъанды.

Къарачай-малкъар байракъла

Тарих материаллагъа кёре, дунияда халкъла байракъла бла биринчи хайырланып тебирегенлеринден бери талай минг жыл болады. Битеу миллетледе да байракъгъа бек уллу сыйы берилгенди. Не ючюн десегиз, ол миллетни неда къауумну - тукъумну «бетине» тергелгенди. Урушда байракъ тёгереги аскерни  жюрегича болгъанды, ол себепден аны эм ётгюр, эм кючлю адамлагъа ышаннгандыла. Байракъны тас этгенден уллу бет жоймакълыкъ болмагъанды. Къуру урушда тюйюл, мамыр жашауда да.

Сейирсиндирме сёзлюкню баргъаны

Даган – Отун жюклерча, къылычлары болгъан иер. Къарачайда тиреуюч, таянчакъ, билек деген магъанада жюрюйдю.

Мухаррам айны магъанасы

Аллахутала бир-бир айланы, кюнлени энчи сайлагъанды. Аллай сыйлы кезиуледен бирине Мухаррам  саналады - муслийман рузламаны биринчи айы

Алтын терек

Халкъны тарыхы бир кюн башланып неда бир белгили заманда бошалып къалмайды. Халкъ жашагъан къадарда аны биргесине атлайды, хар кюню, айы, жылы бла ыз къоя барады. Биз а, миллетни хар инсаны, тарыхыбыз  къалын, басымлы, кёрюмдюлю болуруна къайгъырыргъа борчлубуз. Бюгюн ол борчубузну толтуралмай эсек, тюненеги тарыхыбызны къарыусузлугъу ючюн ата-бабаларыбызгъа кёлкъалды болургъа, ке¬лир тёлюледен кёп зат сураргъа эркин тюйюлбюз.
 

Жюреклерини тазалыкълары, акъылларыны теренликлери эм тукъумларына сакълыкълары бийик даражададыла

Малкъар Россейге къошулгъандан сора таулуланы башха халкъла бла экономика, политика, культура байламлыкъланы   бютюнда  кенгертирге онглары  болгъанды. XVIII—XIX ёмюрледе Малкъарны географиясына, тарыхына, халкъны жашау турмушуна, культурасына сейири ёсгени эсленеди. Бери тыш къыраллы, Россейли экспедицияла къуралып, тинтиуле бардырылып башлайдыла. Гюльденштедт, Рейнеггс, Паллас, Потоцкий, Клапрот, Боссе, Шаховской, Бларамберг эм кёп башха  алимле кеслерини китапларында таулуланы юслеринден сейир шартланы басмалайдыла.  

Битикле

Газаланы Исхакъ, жаннетли болсун, бир да болмагъанча тенгликни жюрютген, огъурлу, миллетим деген адам болгъанды. Ол Огъары Чегемде туугъанды, 1958 жылда сюргюнден къайтхандан сора жюзжыллыкъ эллилерини Эдокъланы Ибрахимни, Тёппеланы Ахматны, Газаланы Къанатны, Къудайланы Кабишни, Айтекланы Жашыуну, Жабелланы Муханы, Къалабекланы Исхакъны, Мырзаланы Хамзатны, Келеметланы Дадашны, Жабелла¬ны Ануарны тауушлукъ хапарларына, сейирлик жырларына, ала айтхан аламат таурухлагъа тынгылай, Чегем эллени тарыхларыны юсюнден оюм эте, бир талай шарт жыйышдыра тургъанды.

Страницы

Подписка на RSS - Тарых