Тарых

Тау этекледе къар, эртте эрип, тёгерек кесини жашил кийимин киеди. Табийгъатны жангъырыуу, фашистлени ызларына къуугъан фронтчу таулу жашладан келген къууанчлы къагъытла да кёллерин кётюре, эгечле Улбашланы Шабахан бла Фатимат Нальчикге тебирейдиле,  ашарыкъларындан къалгъан картофну сатаргъа. Ала да жумушларын бошай тургъанлай, талакъ солуу этип, Шауурдатда школда ишлеп кетген оруслу тиширыу жетеди. Аны бети мудахды, кёзлери сагъышлы къарайдыла. Тёгерекде айланнганлагъа эшитдирмей,ол былай айтады: «Бюгече баш ием милицияны жыйылыуундан бек аман хапар келтиргенди, малкъар халкъны кёчюрген этерикдиле деп. Аны айтыргъа келгенме, базарда болгъаныгъызны эшитип... Ахчагъызны жаныгъызда къоюгъуз. Баргъан жеригизде жарар…»

Ёмюр-ёмюрледен да къарачай-малкъар халкъда сабий бла къартны артыкъ сыйлы кёрюп, алагъа энчи къарагъанды. Бизни миллетде къартны сыйыны къаллай даражасы болгъанын хар ким да биледи. Алай а андан да бешикдеги баланы сыйлы болгъанын кёпле эшитген да болмазла. Сабийни ашы, юсю, орну деп, анга энчи къаралгъанды. Гитчени ийнакъларгъа сюймеген адам хазна табылыр, алай а ата-аналаны сабийлерин къоюнда тутуп турургъа онг алай кёп чыкъмагъанды.

Гуртуланы Магомет отузунчу жыллада Къашхатауда Холам-Бызынгы районну милициясында ишлей эди. Андан аскерге чакъырылады. Ол кезиуде финн  уруш башланады да, анга да къатышады.

Тау эллени биринде эки татлы тенг Хапмат бла Гие жашагъандыла.  Къууанчны, бушууну да кётюре билген, бири-бирине билеклик этип тургъан жашла болгъандыла. Бара баргъанда дуния да бузулуп, аны уу гитче тау элге да жетгенди. Элни жашлары экиге бёлюнюп, меньшевиклеге бла большевиклеге къошулуп кетгендиле. Хапмат, Гие да эки жанында уруш эте, кёп къыйынлыкъ сынагъандыла. Заман да ёте, жашау да кете баргъанды.

Уллу Ата журт Озгъан урушну жигити Батырбийланы Жарашны жашы Омар 1915 жылда Кёнделенде туугъанды. Сабийлей ёксюз къалады. Жангы власть аллайлагъа иги къарай эди. Элде он классны бошагъандан сора аны Пятигорскеге устаз курслагъа жибередиле. Андан къайтхандан сора Хабазда эл советни секретары болуп бираз ишлейди. Артда комсомолну Элбрус райкомуну бёлюмюне тамата этип кёчюредиле.

Баргъаны. Аллы газетни 27 январьда чыкъгъан номерде басмаланнганды.

Деменгили къыралыбызны тарыхында кёп сынаула бола келгенлерин битеу дунияны адамлары да биледиле. Аладан бири, бек жарсыулусу, ажымлысы, жерибизге немисли фашистле кирип, Уллу Ата журт урушну башланнганыды. Ол отлу къазауатда кёп халкъ къырылгъанды, кёп  аскерчилерибиз, жигитлеча, жан бергендиле, кёп жашларыбыз заман толкъунлада белгисиз жокъ болгъандыла.

Кёп жыл мындан алгъа эшитген эдим бир малкъарлы акъсакъалдан: «Бизни ауузда Айдаболланы Азнордан акъыллы адам чыкъмагъанды»,-деп. Ол аны бла энчи шагъырей болмагъанды. Таныгъан да этмегенди. Халкъда жюрюген хапаргъа кёре айтханды. Ушагъыбызда эсде къалгъан аны бир къауум акъыл сёзюн да эсгерген эди.

Малкъар халкъны жаратылгъаныны бла къуралгъаныны темасы не заманда да кеси алимлерибизден сора да, башхаланы да бек сейирсиндиргенди. Аны бла байламлы кёп тинтиуле, этилгендиле, оюмла да айтылгъандыла. Бюгюн биз сизни тарых илмуланы доктору, профессор В.Б.Виноградовну  оюмлары бла шагъырей этерге сюебиз.  Узакъ 1982 жылда ала «Шуёхлукъ» журналны 4-чю номеринде басмаланнган эдиле. Ол кезиуню басмасы цифрагъа тюшюп, кенг хайырланырча болмагъаны себепли газетибизде аны басмалауну игиге санагъанбыз.

 Ленинград блокада кетерилгенли – 80 жыл

1943 жылда 12 январьда къуршоугъа тюшген Ленинградны эркин этиу, блокаданы чачдырыу операция башланнганды.  Ол кезиуге жигит шахар душманны къуршоуунда тургъанлы юч жыл озгъанды. Немесли командование Ленинград ючюн сермешде   аскерчилери, техникалары кёп санда тас боллукъларын  ангылап, шахарны ачдан, суусапдан къыйнап, жер юсюнден жокъ этерге умутлу эди. Алай шахарны эркинлиги ючюн къазауат ол къуршоугъа тюшген кюнден  башлап, юч жылны ичинде ахырда тохтамагъанды.