Тарых

Телефонда жангыз  эки сёз - «атанг ёлгенди». Не салам берген жокъ, не ким болгъанын билдирген жокъ. «Атанг ёлгенди»… 
 

Миллетибизде аты жюрюген Джаппуланы Жатчи 1780 жылда Басхан ауузунда туугъан эди. Ёсюмлю, затдан къоркъа билмеген батырны аты, уста уучунуча, къаячыныча сакъланнганды.

21 май - Кавказ урушда   ёлген адыгланы эсгериуню кюню

Хар жылдан да 21 майда Кавказ урушда (1817—1864 жж.) жоюлгъанланы эсгериуню кюню белгиленеди. Ёмюр бла жарым жыл мындан алгъа болгъан бушуулу ишле  унутулмагъандыла,  бюгюннгю жашаугъа, ёсюп келген тёлюню юйретиуге да себеплик этип келедиле. 

Белгили немисли къаячы эмда этнограф  Карл Эггер  1914  жылны жазында  бу тийрелеге келип, кёргенини,эшитгенини  юсюнден «Kaukas in Kaukasus» деген китап жазып, аны 1915 жылда Германияны Базель шахарында А.Г.Фробенусну издательствосунда чыгъаргъанды.

Андан бери иги кесек заман озгъанды. Къарачайдан келген коллегаларыбыз, Терс-Къол тийрелеринде «Къарча таш» барды деп эшитгенбиз да, аны юсюнден бирле хапар айтыр эселе уа деп, ары элтирлерин тилейдиле. Алай бла Къарачай-Черкесни  телевидениясында ишлегенле бла бирге  талай адам болуп, ары барабыз.

Эртте заманладан бери  да къарачай-малкъар халкъда сабий бла къартны артыкъ сыйлы кёрюп, алагъа энчи къаралгъанды. Бизни миллетде къартны сыйыны къаллай даражасы болгъанын хар ким да биледи. Алай а андан да бек  бешикдеги бала сыйлы болгъанын кёпле эшитген да болмазла.

Бир кюн мени бир къаршым сёлешип: «Четверг» таууча къалай боллукъду», - деп сорады. Жылы келген адамгъа тырман этдим. Ол а: «Кёп заманны шахарда жашайма, билген затымы да унута барама», - дейди. Ол керти да бек жарсыулуду. 

Жигитликлери болгъанланы оюну болгъанды - «Гепсоркъа». Ол къалай ойналгъанын билгенни бюгюнлюкде хазна тапхын. Алай аппаларыбыз а аны бек сюйгендиле эм онг болгъан къадарда ойнамай къоймагъандыла.   

Уруш жыллада Левитанны «Говорит Москва!» деген сёзлерин хар ким да эшите эди. Юрий Борисовични юсюнден былай айта эдиле: «Ол сау дивизияны багъасын тутады».

Таумурзаланы Далхат тин хазнабызны сакълаугъа эм аны байыкъландырыугъа уллу къыйын салгъанладан эди. Ол халкъ жырладан, таурухладан, аууздан чыгъармаладан бек кёбюн жыйгъанды эм китапла этип чыгъаргъанды. Бюгюн аны тукъум тарыхларындан бирин басмалайбыз.