Атларын ёмюрлюк этгендиле

Миллетибизде аты жюрюген Джаппуланы Жатчи 1780 жылда Басхан ауузунда туугъан эди. Ёсюмлю, затдан къоркъа билмеген батырны аты, уста уучунуча, къаячыныча сакъланнганды.

 Белгили географ эм тарыхчы Эдуард Ионихни эсгериулерине кёре, Джаппу улу Адыл-Суу тарына кийик эчкиге бла жугъутургъа уугъа терк-терк барыргъа ёч болгъанды. Ол шартланы юсюнден информация анга Жатчини юсюнден кеси аталарындан эшитген акъ сакъалларыбызны эсгериулеринден жетгендиле. Бир жол ол кийик эчкилени сюрюуюн кёрюп, алагъа жууугъуракъ жанлар  мурат этеди. Алай аланы башчылары уучуну эслеп, бир жанына будуман болады…  Ала да къачып, ол да аланы ызларындан къуууп, иги кесек заманны айланады. Бир кезиуде жаныуарла къая ыраннга келип тохтайдыла. Жатчи не болумгъа тюшгенин терк ангылайды. Алгъа барыр жол жокъ эди. Артха кетерге да ол халда. Юркген жугъутурла бютюн да къоркъуулу эдиле – юслерине барсанг, малтап кетерикдиле.

Ыраннга келип тохтагъан кийикле шош сюеледиле. Бир ауукъ заманны башчы теке бла уучу бир бирлерини кёзлерине къарап турдула. Андан сора кийик сюрюу, ашыкъмай, Жатчи таба келип башлайды. Жугъутурланы хар бири да уллу мюйюзлери бла уучуну къаядан женгил атып къояллыкъ эди. Болсада ала аны жаны бла тыншчыкъ ётюп кетедиле.

 Бир кесек заманны Жатчи солууун алалмай тургъанды. Ингир къарангысы бла энеди элге. Ол кюннгю иш Джаппу улуну эсинде къалгъанды. Андан сора кийик жаныуарлагъа жан аурута да башлайды.

  Адыл-Суу тарындагъы бийик къаяны атына уа «Жатчи -чыкъгъан» неда «Жатчи тёппеси» деп аталып къалгъанды. Алай ол шарт кенг белгили болмагъаны себепли, 1933 жылда анга  Минги таугъа ёрлей ажымлы ёлген альпинистни Алексей Гермогеновну атын бергендиле.

Минги тауну тийресинде туууп ёсгенлени хар бири да биледиле Джаппу улу отуз жыллыгъында Элбрусха чыкъгъанын. Кеси заманында уучу Минги тауну бирси жанында не зат болгъанын билирге сюйюп баргъанды. Тёппеге уа ол жайны экинчи жарымында ёрлегенди. Ол заманда кюнню хали иги болуучуду. Эсгериуледе айтылгъаннга кёре, ол кеси да женгил кийинип эди. Тикледе учхаламазча, аякъларында чабырлары, къолунда уа мужурасы. Аны Жатчи Минги тауну кюн батхан тёппесине ёрлегенини белгисича къоюп кетгенди. Андан сора кёп жылла озуп, Сотталаны Ахия тауну башында болгъанында, мужураны анда тапханын айтханды.

  Дагъыда Европаны бек бийик тау тёппесине биринчи чыкъгъан таулуланы араларында Геккиланы Жаттону жашы Даниялны атын да белгилейдиле. Ол кеси да 100 жылында ауушханды. Гекки улу ары Жатчиден да алгъа кётюрюлгенди дегендиле таматаларыбыз. Джаппу  улу кеси айтханнга кёре, тау тёппесине кётюрюлгенинде, анда узунлугъу жарым метр чакълы къанганы тапхан эди. Ол оюм этгенден, аны анда Даниял къойгъан эди. Жатчи къанга жартыны биргесине алып тюшюп, иги кесек заманны юйюнде тутханды.

 Жарсыугъа, бу эки малкъарлыны тау тёппесине биринчиле болуп кётюрюлгенлерине шагъатлыкъ этген къагъыт жокъду. Жаланда халкъ эсгериуле. Болсада  ол шартлагъа ишеклик болмазгъа керекди. Нек дегенде тенгиз жагъасында жашагъан адам анга кирмей турмазлыгъыча, тау этегинде жашагъанла да таулагъа ёрлемей амаллары жокъ эди.