Келир кезиуню бюджети биринчи окъулууда къабыл кёрюлгенди

КъМР-ни Парламентини кезиулю пленар жыйылыуунда 2023 жылны эм 2024-2025 план кезиуню бюджетини проекти биринчи окъулууда къабыл кёрюлгенди эмда быйылны бюджетине тюзетиуле кийирилгендиле. Битеу да бирге депутатла 13 сорууну тинтгендиле. Кенгешни спикер Татьяна Егорова бардыргъанды. 

Биринчиден, кадр соруулагъа къаралгъанды. Кантемир Тхостов Зольск сюд районну 1-чи номерли участкасыны жарашдырыучу судьясына къабыл кёрюлгенди. Бийкъанланы Заур а КъМР-ни Айырыу комиссиясыны оноугъа къатышыргъа эркинлиги болгъан келечисине сайланнганды. 

Файдала бла къоранчла 

Депутатла 2023 жылны эм 2024-2025 план кезиуню бюджетин биринчи окъулууда сюзюп къабыл кёргендиле. Документ Парламентде жамауат тынгылаулада тынгылы тинтилгенин айтырчады. Ол программа мадар бла республиканы социал-экономикасыны айныууну прогноз планына кёре къуралгъанды. Анга 24 къырал программа киргенди. 

Финансла министр Елена Лисун билдиргенича, бюджетни файдалары 52,2 миллиард сомгъа жетгендиле, ол санда  14,2 миллиард сом налогладан тюшгенди. Налогладан тышында файдала 1,3 миллиард сом болгъандыла. Ол республиканы иелигинде болгъан ырысхыдан бла тюрлю-тюрлю тазирледен тюшгенди. 

Хакъсыз республикагъа федерал арадан 38 миллиард сом бериллиги белгиленеди. Ол санда бюджетле аралы трансфертле 22,1 миллиард сомгъа жетедиле. «Тарихле федерал бюджетни биринчи окъулуугъа кёргюзтюлген проектине кёре къуралгъандыла, ала энтта тюрленирге боллукъдула. Пособияланы тёлеуню низамы тюрленнгени, бу жумушла, ахчасы да Пенсия фондну жууаплылыгъына берилгени да эсге алыннганды. Болсада  республика кесини юлюшлерин къошарыкъды. Сёзге, сабийлеге тёлеулеге миллиард сомдан аслам салыннганды»,– дегенди министр.

Къоранчла 55,9 миллиард сом боллукъдула.  Бюджет дефицит бла къуралгъанды. «Ахчаны асламы социал магъаналы жумушлагъа бёлюнеди. Алагъа 38,2 миллиард сом къоратыллыкъды – бюджет ахчаны 70 проценти тенгли», – дегенди министр.
Ол санда индексацияны, МРОТ-ну кёбейтиуню   эсге алып, айлыкъны фондуну ёлчеми 16,3 миллиард сомгъа жетдирилгенди. Жол фонд  4,3 миллиард сом, капитальный салымла   алты миллиард сом болгъандыла. Ахча къурулушлары башланып, алай битдирилмей тургъан мекямланы жангыртыугъа бёлюнюрюкдю, ол санда Жаш тёлюню дворецине, Тырныауузда сууну тазалаучу сооружениялагъа. Дагъыда келир жыл 6 школ ишлетирге белгиленеди. 

– Республикагъа инфраструктура бюджет кредит бериледи. Ахча Бахсанда групповой водоводну къурулушуна къоратыллыкъды. Анга миллиард сомдан аслам керекди,-дегенди Елена Лисун.
 Миллет проектлени жашауда бардырыугъа 7,9 миллиард сом къоратыллыкъды.    

Бюджетге кеслерини эсгертиулерин фракцияланы башчылары   этгендиле. Бюджет, налогла эм финанс рынокла жаны бла комитетни башчысы – «Единая Россияны» фракциясыны таматасы Михаил Афашагов бюджет ёсгенин, къырал кесине алгъан битеу социал жумушла толтуруллукъларын айтханды. 

– Инсанланы льготалы дарманла бла жалчытыугъа ахча бёлюнеди. Дагъыда кёп жылланы ичинде къурулушлары тохтатылып тургъан объектле жангыртыллыкъларын белгилерге сюеме. Ол да бюджетни ышаннгылылыгъына шагъатлыкъ этеди,– дегенди ол эмда бу кюнледе федерал бюджет ючюнчю окъулууда сюзюлгенин, ол къабыл кёрюлгенден сора республикалы баш финанс документ да тюрленирге боллугъун чертгенди. 

КПРФ-ни фракциясыны таматасы Борис Паштов бюджет къыйын экономика эм политика болумда къуралгъанын белгилегенди. «Ол дефицит бла къуралгъанды. Инфляция 5,5 процент боллугъу белгиленеди. Аны бла бирге ВРП быйыл 242 миллиард сомдан  2023 жылда 270 миллиард сомгъа дери жетдирирге мурат  салыннганды. Алай банкла инфляция 12 процентден атларыгъын айтадыла. Экспертле келир жыл къыйын боллугъун белгилейдиле. Тарихле бирге къалай келишдирилликдиле?» – дегенди ол эмда инсанланы къолайлыкъларын ёсдюрюуню, бюджетни къурауну план амалгъа кёчюрюуню юслеринден айтханды. 

«Справедливая Россия» партияны фракциясыны таматасы Владимир Кебеков а ёксюз сабийлени жашау журтла бла жалчытыу соруу кёп жылланы тамамланмагъанын белгилеп,  бу жаны бла мадарла керек болгъанларын айтханды. 
ЛДПР-ни депутатлары бюджетге эки эсгертиу хазырлагъанларын, ала къабыл кёрюлгенлерин белгилегенди фракцияны таматасы Владимир Безгодько. «Бюджет болгъан онгла эсге алынып хазырланнганды»,-дегенди эмда туберкулёзгъа багъыу диспансерни болумуна эс бурургъа тилегенди. 

«Зелёные» партияны фракциясыны башчысы Сафарби Шхагапсоев а бюджетни проекти тынгылы сюзюлгенин, анга эсгертиуле хазырланнганларын айтханды. Ол санда КъМР-ни Къызыл китабына кирген чыпчыкъланы санларын эсепге алыу жаны бла мадарла эсгертилгендиле. «Хау, бюджет къыйын экономика болумлада къуралгъанды. Болсада бизни партияны депутатлары аны къабыл кёрлюкдюле»,-дегенди ол.

Налогла 

Ызы бла быйылны баш финанс документине тюзетиуле сюзюлгендиле. Елена Лисун айтханыча, ала налог эм андан тышында файдала бла байламлы хазырланнгандыла. Алай бла налог файдаланы планын 776 миллион сомгъа кёбейтирге белгиленеди. УФНС-ни шартларына кёре, битеулю налог, транспорт налог жылны ахырына ёсерикдиле. 

Налогладан тышында файдала 773,4 миллион сомгъа, трансфертле 5,6 миллиард сомгъа  кёбейтиледиле.

Айлыкъны фондуна къоранчла  ёсгендиле – МРОТ-ну эм аз ёлчеми 10 процентге кёбейтилгени эсге алыннганды. Устазлагъа ай сайын этилген тёлеуле да къошулгъандыла. Алай бла айлыкъны фонду  1,3 миллиард сомгъа ёсдюрюлгенди, битеу да бирге хакъгъа 15,1 миллиард сом къоратыллыкъды.   

 Битеу тюзетиуле эсге алынып, быйылны бюджетини файдалары 59 миллиард сомда, къоранчлары уа  60,9 миллиард сомда тохташдырылгъандыла. Законопроект эки окъулууда къабыл кёрюлгенди.

Тюзетиуле
«

Инсанланы саулукъларын сакълауну къурауну юсюнден» республикалы законнга тюзетиуле эки окъулууда къабыл кёрюлгендиле. Урунуу, социал политика эм саулукъ сакълау комитетни башчысыны орунбасары Владимир Безгодько айтханыча, «РФ-ни субъектлеринде власть органланы ишлерин къурауну битеулю принциплерини юсюнден» федерал законнга тийишлиликде, регионланы власть органларына аракъыдан, наркотикледен эсирген инсанлагъа болушлукъ бериу жаны бла жууаплылыкъла берилгендиле. Ол санда энчи медицина организацияла къураргъа эркин этилгенди.  

– Биз бу жорукъну законда тохташдырабыз. Алай бюгюнлюкде республикада аллай энчи организацияла къурар кереклиси жокъду, жылдан-жылгъа аракъы, наркотикле ичгенлени саны азайып барады. Жууаплы органладан аллай организацияла къурауну юсюнден тилек келмегенди. Аны себепли бюджетде бу жумушлагъа ахча салынмагъанды,– дегенди депутат. 

Парламент  КъМР-ни Жамауат палатасыны къауумуну ючден бирин къурайды. Палатаны  бир-бир келечилерини полномочиялары болжалдан алгъа тохтатылгъанлары бла байламлы анга жангы келечиле сайланнгандыла. Культура, граждан обществону институтларын айнытыу эм информация политика жаны бла комитетни башчысы Заурбий Кумалов палатагъа граждан обществону айнытыугъа себеплик этген «Созидание» жамауат биригиуню атындан  Ксения Тимофееваны бла «Граждан башламчылыкъланы институту» жамауат биригиуню атындан Селяланы Азретали кёргюзтюлгенлерин билдиргенди. Депутатла аланы къабыл кёргендиле.  

Жыйылыуда башха законланы проектлери сюзюлюп, къабыл кёрюлгендиле.