Маданият

 (Баргъаны)

Суратлау ариулукълары, тасха магъаналары бла бизни тил байлыгъыбызны ёсдюрген кючдюле фразеология тутушла. Аланы иги билиу жюрекге зауукълукъ береди.

Автобус сакълап тургъан жерибизде нёгерим бир тиширыу бла саламлашды. Жыл саны эллиден атлагъан, жарыкъ мангылайлы адам. Арада эки-юч такъыйкъа озгъанлай, бизни къатыбызгъа бир эр киши келди да, ол да бизни бла жарыкъ саламлашды. Нёгерим танышы кёп болгъан, тенглик, жууукълукъ да жюрюте билген адамды да, сейир этмедим. Ол эр кишини уа таныдым.

Терезе жанында жатхан ауругъанны кёлю жарыкъ болса да, бети уа саргъалыпды, сыпхарылып. Киргенибизлей, башхалача болмай, ёрге къобуп:

Бу кюнледе Къасбот юч жангы жыры бла къууандыргъанды. Къасбот десек къайсыбыз да билебиз сёз кимни юсюнден баргъанын. Ол халкъыбызны сыйлы адамларындан бири - поэт, макъамчы, жырчы, Къарачай-Черкесни халкъ артисти Тамбийланы Къасботду. Аны сейирлик, терен магъаналы жырларын къайсы элибизде да эшите турабыз. Хар тынгылагъан авторгъа ариу алгъышла айтадыла.

Къабарты-Малкъарны сыйлы артисткасы, «Балкария» фольклор-этнография къырал тепсеу ансамбльни солисткасы, «Гордость Кавказа» деген ансамбльни художестволу башчысы Жанатайланы Ирэна кёп болмай экинчи кере аналыкъны сынагъанды. Юйюр тамата Шауаланы Рамазан фахмулу юй бийчеси бла бирге «Балкарияда» тепсейди эм «Гордость Кавказа» ансамбльде сабийлени тепсеу искусствода биринчи атламларын этерге болушады. Бу эки фахмулу адам бир бирге билеклик эте, бир ишни тутханлай, аны жетишимли айныта  барадыла. Ирэна бюгюн мени ушакъ нёгеримди.

Биз малкъарлыланы бла къарачайлыланы халкъ тепсеулерини рубрикасын андан ары бардырабыз. Алгъын белгилегенибизча, материалланы Къудайланы Мухтарны «Древние танцы балкарцев и карачаевцев» деген ишинден алып жарашдырабыз. Ол китап 1997 жылда орус тилде зарфха урулгъанды. Биз ол къыйматлы хапарланы ана тилибизге кёчюрюп, газет басмагъа хазырлап, окъуучуларыбызны эслерине салыргъа итинебипз, ол тарыхыбызны, маданиятыбызны сакълауда энтта да бир атлам болур.

Фразеология сёз тутушланы тизмелери уллуду. Аллай сёз тутушда келген къауум сёзню башха тилге кёчюргенликге, бизде болгъан магъана чыкъмайды андан. Алай эсе уа ала бизни кесибиз ангылагъан. тасха магъаналы байлыгъыбыздыла.

Сабийлигими жоллары бла келсем, ала мени акъ ташлы суу жагъагъа келтиредиле. Энди ол танырмы мени?

– Жагъаларынг кенгергендиле, – дейме черекге, жукъаргъанына жарсый.

– Сылтау азмыды? – черек жагъа ташланы жумушакъ сылайды.

(Баргъаны) 

Фразеология сёз тутушланы бизни ата-бабаларыбыз кёп сынауладан сора такъгъандыла. Алада бир къауум сёз бирге болуп, бир тюрлю бир тасха магъананы тутадыла. Аланы тюз хайырлана юйренейик. Жыйымдыкъны Жарашууланы Зайнаф жазып алгъанды, басмагъа Мусукаланы Сакинат хазырлагъанды. 

Жашап келди адам

Жашау, тейриле ёмюрюнде жаратылып, кёп заман келди, жел къанаты сюрюп, нартла ёмюрюне дери. Артда, ала – тейриле бла нартла – къатышханда, адам улуну ёмюрю башланды. Махтаулу, гюняхлы ёмюр. Таурухлада, жомакълада, жырлада айтыла къалдыла кёкге кетген тейриле, нартла да. Жаланда адам къалды жер юсюнде…