Электронная газета "Заман"

Закий Къайсынны аты эм назмулары алгъыннгы Совет Союзда эм бир къауум тыш къыраллада да кенг белгили эдиле. Кёп къырал башчыла айтыргъа сюйген оюмларын аны сёзлери бла туура этип тургъанларын барыбыз да билебиз. Акъылманны сёзюню кючю бюгюнлюкде да сейирсиндиргенлей турады.

Халкъыбызны зор бла сыйырылгъан эркинлиги къайтарылып, автономиябыз тохташдырылырдан аз алгъаракъ, андан сора да, бир кесекни мен Москвада окъууда болгъанма.

1967 жылны декабрь айында Къулийланы Къайсын манга кесини «Сайламаларын» «Юрию Багову дружески» деген жазыуу бла къол да салып, берген эди. Мен багъалагъан эм уллу поэтни къол ызы. Андан бери бу китапны сыйлы кёрюп сакълайма.

«Мени хар затым да мынданды - жашауум, жырым да. Чегем – ол мени башланыуумду. Мында биринчи назмуму тизгенме, ахыргъысын да мында жазарыкъма», - дегенди Къулийланы Къайсын. Алай да болгъанды. Закийни осуятына тийишлиликде аны ахыр жылларында жашап эм ишлеп тургъан юйюню терек бахчасында асырагъандыла. 1986 жылда уа мында музей къуралгъан эди.

Адам саны аз болгъан, алай а кеси бёкем да, ёхтем да миллет уллу поэтни ёсдюргенди. Къулийланы Къайсын туугъан журтуну, от жагъасыны ийисин жюрегинде сакълай, бирси халкъланы инсанны ангын, ариулукъну сезиу жаны бла кёз къарамларын билирге да сюйгенди. Шаркъны, Кюнбатышны поэзия сынамына юйрене, кесини миллетини поэтика искусствосун жангы макъамла, бояула, оюмла бла байыкъландыргъанды.

…Кёчюрюлмезге онгу, эркинлиги да бола тургъанлай, Къайсын Къыргъызстанны ара шахары Фрунзеге (бусагъатда Бишкек) кетеди. Анда комендатурада, кёчюрюлген халкъланы бир келечисича, эсепге тюшюп, тиричилигин башлайды. Къыргъызлы жазыучулагъа къошулуп, аланы чыгъармаларын орус тилге кёчюрюп, дуниягъа белгили этип турады.

Къулийланы Къайсын аллай бирге дери поэт эди, аны башха усталыкъны (профессияны) адамынча кёз аллынга келтиралмазча. Ол хапар айтыргъа да сюйгенди, болсада тынгылай да билгенди. Тенгине болушлукъ керек заманда уа ахшы оратор аламат кенгешчи болгъанды. Уллу жашауун, бир инсаннга да заран салмай, баям, кесинден сора, ма алай жашагъанды. Аны юсюнден заманны эсге алып сагъынсагъ а, ол сейирликди.

Дуния башында атлары, тюз да Ата журтча, деменгилили, огъурлу эшитилген поэтле бардыла. Дагъыстан десек – Расул Гамзатов эсибизге тюшеди, Къайсын десек – Малкъар акъылыбызгъа келеди. Алим а – Къабартыны, Мустай – Башкъортну, Давид – Къалмукъну белгилеричадыла. Расул эркелетип былагъа «Гамзатов и Компания» деп да айтханды.

Мен тюбегенлени, таныгъанланы арасында бек айырмалы, бек айтхылы поэт – Къулийланы Къайсын – бизни арабызда жашагъанды, болмагъанча багъалай да билгенди бу жерни, бу тауланы, къаяланы, ташланы, череклени, алай ёз жаны кибиг’ а, сёзсюз, халкъын кёргенди. Аны билгичлиги, уллу билими бар эди жарсыуланы, тыкъсыуланы иги эте, сау эте, хар бирибизге къууанч, къарыу берген, келтирген.

Битеудуния адабиятны Къулийланы Шууаны жашы Къайсынны чыгъармачылыгъы болмай кёз аллынга келтирген къыйынды. Ол 20-чы ёмюрде бек кёп кёчюрюлген назмучуладан бири болгъанды. Мен ол ахшы адет мындан ары да сакъланырына ийнанама. Адам улу жашагъан къадарда, Къайсынны поэзиясы да жашарыкъды, не ючюн дегенде аны чыгъармаларына миллет, дин чекле жокъдула: ол-ёмюрлюкдю!