«Солтан-Хамит – таулуланы батыры»

Миллетни атын айтдыргъан аны адамларыдыла.  Ёмюрледе кеслерини атларын тарыхда къойгъан инсанларыбыз асламдыла. Аланы жигитликлерине ётюрюк къошумчулукъ этилмейди, болгъаныча айтылады. 

Мени къайын анам Къалабекланы  Жамботну къызы Налжан  болгъанды. Ол  Къалабекланы Солтан-Хамитни жырын айтыргъа сюйюучю эди. Къолуна эшиуню, урчукъну  алса да, бахчада ишлесе да,  сабыр ауазы бла  закий эм акъылман Кязим хажи революция ниетле ючюн жанын берген жигитге атап къурагъан жырын айтханлай турур эди.      Туугъан –туудукъларына тукъум къарындашыны юсюнден айтыргъа да бек сюйюучю эди, ёхтемленип. «Мен ёлсем да, сиз эсигизде тутугъуз», -деп.
Быллай сёзлеге жаланда жигит жашла тийишли болаллыкъдыла. Солтан-Хамит да аллайладан болгъанды. Ол  бек бийикде орналгъан тау эллерибизден биринде, Булунгуда, туугъанды. Жугъутурла айланнган жолла бла эркин жюрюгенди, таула башына ёрлеп, къушла учхан жерледен энишге къарагъанды. Аны жигитлигини юсюнден жырла, таурухла аны ючюн жюрюйдюле. Кязим хажи къурагъан жыры уа  жер-жерледе жырланады.  

Солтан-Хамит таулу уруннганланы унукъдуруучулагъа  къажау кюрешге тизген революционер болгъанды. 1910 жылда  Чегем ауузунда элли уруннганланы жер иелеге къажау кюрешгенлерине  тири къатышханды. Революциялы ниетлери ючюн  жер-жерли властьланы жанындан анга уллу къысыулукъ да этилгенди. Алай ол  тюзлюк ючюн къазауатха жаны-къаны бла берилгенди. Совет власть кийирилгенде, анга тири къатышханды, элли революционерлери бла да бир болуп, тау элледе асламлы-ангылатыу иш бардырып болгъанды. Халкъны унукъдуруучулагъа къажау сюелгенди.

Къалабек улуну 1918 жылда Терк областьны халкъларыны съездине делегатха да айыргъандыла. Ол жыл С.М.Киров башчылыкъ этген къауумда Къалабек улу ингушлуланы бла осетинлилени  арасында чыкъгъан къаугъаны тохтатыр ючюн бек кюрешгенди. Эки къарындаш халкъны арасында чыкъгъан къаугъаны  уа революцияны душманлары къозгъагъан эдиле. Аны тохтатыр ючюн, сёлешиуле бара тургъан кезиуде, революцияны душманларындан бири, С.М.Кировну марап, ушкок атханды. Ол кезиуде къоркъа билмеген, жигит, чынтты таулу жаш, Кировну аллына туруп, окъну кесине алгъанды. Малкъар халкъны жигит уланы алайда жигитча ёлгенди.

Алай бла ол жанын-къанын революция ючюн, Шимал Кавказны  къарындаш халкъларыны  араларында шуёхлукъну кючлер ючюн бергенди.   Аны ючюн Къабарты-Малкъарны халкъларыны  эслеринде, халкъланы  шуёхлукълары ючюн эм насыплы къадарлары ючюн жанын берген жигитча ёмюрлеге къаллыкъды.

Мен а аны жууукъ адамыча, ма бу анга аталгъан жырны кёлден билеме. Кече жукълап тургъанлай уятып, жырны айт деселе да , бир сёзюн бурмай айталлыкъма. Миллетни аллай жигит жашлары кёп болгъандыла.

Сабий заманымдан окъуна эсимдеди, бу жырны Булунгуда къарт, жаш да жырлаучулары. Малчы, къойчу, къурулушчу, юйде юй жумуш бла кюреше айланнган тиширыула - къайсы бири да бу жырны жырларгъа бек сюйгендиле.

Андан  бери сау ёмюр ётгенди ,  колхозла болгъан заманлада Булунгу элни мюлкю  Солтан-Хамитни атын жюрютгенди. Ол элни школуну арбазында  эсгертме уа Октябрь революцияны солдатыны  жигитлигин эм махтаулу ишлерин ёсе келген тёлюлени эслерине салгъанлай турлукъду.

Элледе Къалабек улуну аты бла орамланы атагъандыла. «Аны аты ёлюмсюздю», - деучю эди да амма къарындашыны юсюнден туудукъларына, ол алай да болгъанды. Миллетибизде туугъан уланлагъа Солтан-Хамитча жигит, жигер жаш болсун деген умут бла  аны атын атаргъа ёчдюле.

Хар бирибиз тукъумдан, жууукъ –ахлудан махтаугъа тийишли , жигит адамларыбызны юслеринден юйде-юйюрде, туугъан-туудукъгъа айта турургъа борчлубуз. Алай болмаса, жигит, ётгюр, фахмулу адамларыбызны  атлары унутулуп къаллыкъдыла. Аллай адамланы юлгюлери бла юйретирге керекди тюзлюкге, кертичиликге, сатхычлы болмазгъа. Адамны аллай шартлары уа ёмюрге къаладыла. 

Солтан-Хамитни жыры

Солтан-Хамит тау къушуед,
Жаудан къоркъа билмеген.
Байла бла бийле элле
Ол жигитни сюймеген...

Кировха нёгер болгъанед
Жарлылагъа жараргъа.
Къара халкъгъа эркинликни,
Эркинликни алыргъа...

Солтан-Хамит сёлешиучед
Киров бла олтуруп.
Солтан-Хамит къайтханды,
Алтын гулла толтуруп.

Душман огъу жыкъгъан эди
Аны тер басхан атдан.
Халкъ башчысы Киров анга
Жылагъанд олсагъатда.

Киров жапханд ёлюгюне
Бек алгъа жамычыны.
Алтын гуллагъа салдыргъанд
Ёлюгюн ол батырны.

Солтан-Хамит болуучуед
Таулуланы батыры,
Кенг болсун, жумушакъ болсун
Аны жатхан къабыры...

Солтан-Хамит болуучуед
Таулуланы ашхысы.
Аны къарнаш этгенед
Киров – халкъны башчысы.

Жигит ёлсе, жигитлиги
Къалад халкъны ичинде.
Кязим да бу жырны андан
Этед сени юсюнгден.