Къадар сынар ючюн къалмагъанды

Адам жашауунда бек къыйын неда бек къууанчлы жылланы кёп заманнга унутмай турады. Малкъар халкъны эсинден кетмезлик кюнле кёп эдиле. Уллу Ата журт уруш, оккупация, кёчгюнчюлюк. Биз аланы барысын да сынагъанбыз. Аны алайлыгъын биз бу шартда да кёребиз.

Хасан бла Ахмат юйюрлери ачдан къырылып, экиси да ёлетден къалгъан тенгле эдиле. «Эки арыкъ ат да бир бири аркъаларын къашый эдиле» деп, таулула айтыучулай, къоншу жашла бир бирлерине сакъ болгъандыла. Бири от тиргизсе, экинчисине да анда жылыныргъа жер табылгъанды, худур, билямукъ этсе, башхасына юлюш чыгъарылгъанды.

Тенгле, алай эте, жашай келдиле да, бираз къарыу алдыла, ачдан ёлмезча болдула. Бирин тракторчуну болушлукъчусуна, экинчисин колхозда малчы къошха жибердиле. Юслери жаланнгач эсе да, энди къарынлары токъ эди.

Болсада ол тынчлыкъ узакъгъа бармады. Ёксюзле кеслерин жашаугъа ушата тургъанлай, экисин да бирге ФЗУ-гъа (фабрика-завод училище) ашырдыла. Ол демеклик, сабий жашла Карагандада, Жезкъазгъанда, Темир-Тауда шахталада ташкёмюр, магъадан къазаргъа керек эдиле. Алада уа, ёлмеселе да, саулукъларын тас этмей сакъларгъа къыйын эди.

Мен аланы экисин да сабийлигимден таныгъанма. Ала ФЗУ-гъа кетгенде, бир бирге письмола жазып тургъанбыз. Ол заманда Хасан былай жаза эди: «2-3 ай окъуп, ишни эбине тюшюннгенлей, бизни шахтагъа жибергендиле. Ишибиз асыры къыйындан, сменабыз бошалыргъа кючден чыдайбыз. Хауа болумланы кюйсюзлюгюн айтсам, адамны чач тюгю ёрге сюелир.

Жашагъан жерибизден 4-5 къычырым узакълыкъда шахтагъа жаяу тебиресек, асыры борандан бир бирибизни бел бауларыбыздан, этеклерибизден тутуп барыргъа тюшеди. Биз мындан ёлмей къутулурбуз деп билмейбиз».

Бу эки тенгни къадарлары уа былайды. Артда бизге белгили болгъанына кёре, Ахмат Карагандада ишлеген немисли къыз бла шагъырей болуп, аны бла юйюр къурагъанды. Къыралланы араларында халла игилене башлагъанда, немисли къыз, башына бош болуп, Ата журтуна тебирегенде, Ахматны да биргесине алып, Германиягъа кетгенди. Ол анда жашау насыбын тапхан хапар жюрюгенди.

Алай мен а аны атасыны, анасыны къыйын къадарларыны бир къауум шартыны юсюнден айтыуну тийишли кёреме. Къасым бла Хауа жети башлы юйюр болуп кёчюрюлген эдиле. Ахматны эки къарындашы бла эки эгечи болгъандыла. Атасы, анасы бла бирге ала барысы да киши жеринде замансыз къабыр юлюшлерин тапхандыла. Андан башын алып къачхан эди жаш тыш къыралгъа. Аны ахыр къадары уа къалай болду, экен.

Хасанны къадарыны юсюнден айтсакъ, Карагандадан беш жыл озуп, саулугъун тас этип къайтхандан сора, колхозда малчы болуп бизни бла жашагъанды. Юйюр къурагъанды.

1957 жылда башыбызгъа эркин болуп, туугъан жерибизге къайтыргъа жол чыкъгъанда, кёлю толуп, ол былай айтханды: «Мени юйюрюм барысы да Къазахстанны къуу аулакъларында жатадыла. Аланы къоюп, не айтып барлыкъма Кавказгъа. Аны ташын, сууун, хауасын кюсей ёлген атамы, анамы, эки кичи къарындашымы къалай къоюп кетейим былайда». Алай бла кеси да артда юйюрюню къатында асыралгъанды.

Алай эди кёп юйюрлени жарсыулу къадарлары Экинчи кенгеш элде. Ары уа 1944 жылда элли юйюр тюшген эди. Жаланда ол жыл жайны юч айында Къарабахыр къолну кюнлюм бети кёчгюнчюлени къабырларындан толгъанды. Атам, аны эки къарындашы, аланы юй бийчелери, эки эгечи, анамы тёрт къарындашы, аланы 5-6 сабийлери.

Тукъумну юсюнден айтхан окъуна этме. Бизни Омарны хайт деген беш жашыны ёмюрлери бир жылны ичинде юзюлгенди. Азап жылла бир кишини да аямагъандыла. Уллуду, сабийди деп да къарамагъандыла. Андан бери кёп заман озгъан эсе да, энтта да сынтыл болалмайдыла халкъыбызгъа тюшген жюрек жарала.