Толгъан, толмагъан умутла

                                            Хапар

Дуния башында бар ахшылыкъланы иги адамла этедиле. Аманлыкъланы уа – жашауну душманлары. Аман адамла чачдырадыла жерни топ бла, ала этедиле ташны, агъачны да жаралы, аланы хаталарындан къаладыла сабанла орулмай, сабийле туумай, ала жилятадыла кёкню, жерни да. Кёплеге жетеди аланы уулары.

Зухура гитчелигинден окъуна сюйгенди устаз болургъа, бек иги сабийлени окъутуп, аланы иги адамла болгъанларын кёрюп, элин, халкъын къууандырыргъа. Алай болмагъаны аны жюрек жарасынлай къалгъанды. Сюргюнде окъууму эди къайгъы? Тёгерегин ёксюзле алдыла да, ол жолу юзюлдю. Энди уа аягъы юсюне турдукъ дегенде, артха къайтыргъа тюшдю.

Биринчи заманда ол бери къайтханына сокъураннган окъуна эте эди. Келсле, ол туугъан юйге ата къарындашы кирип юйюрю бла. Кет деп, Зухура да айталмады. Къарындашындан туугъан беш сабий тёгюлюп къалгъанлары да сагъайтмады ата къарындашы Жамалны. Ала келип тургъанларын билип, баям, бирле сюйюмчю айтхан болур эдиле, юйге кире келгенлей:

– Бу мачаладан кючден къутулуп келген эдим, энди мында да ызымданмы жетдиле? – деп аны ачыуланнган ауазы барын да суу къуйгъанлай этген эди.

Ауузундан сёзю ажашып сюелген Назифа, ауара къарамын кимде тохтатыргъа билмей, аланы бетлеринде жууап табарыкъча, битеу отоуда болгъанланы къармап чыкъды. Сора, таукел болуп:

– Юйлерине келгендиле, сабийлени атасы. Бош кюкюрейсе, – деди. – Къурманлыкъ керекли болуп тургъанлай…

– Юйлерине угъай, мени ата-анамы юйюне келгендиле.

– Аланы аталары бла сен бир къарындан чыкъгъан ушайсыз да, ёксюзлеринг арбазынга жыйылгъанларына былай этерсе деб а турмай эдим. Ат ургъан кёре эдим башыма санга келген кюнюмде.

– Эркинсе!

Ол кече не Зухура, не анга къысылып жатхан эки кичи эгешчиги, Марзият бла Аминат, жукъламадыла. Жашла уа, Ахмат бла Азрет, полда жатып эдиле да, шошлукъну бузмадыла, алай ала да жукъламагъанлары белгили эди. Экинчи кюн окъуна артха къайтырыкъ эди Зухура, ата-анасыны къабырлары болгъан жерге. Къалай сюе эди ол ачы жиляргъа, дуниягъа эшитдирип, артда жюреги женгил болурча, акъылы уа – сабыр.

Эрттенликде эртте туруп, от тамызды. Кеси Къыргъызстандан келтирген акъ пиринчден как этди да, къоба келгенлени алларына салды. Жамал, аууз тиймей, ашыгъышлы чыгъып кетди, къаражух атына къонуп. Зухура уа аны ызындан къарап турду, жарлы анасы къайыныны атын бир заманда да айтмагъаны, аны Ажа деп эркелетиучюсю эсине тюшюп.

– Келин, къайгъы этме. Эшитип тургъанма Ажаны айтханын, бир мадар этерге кюрешейик. Аллах бизге да бир зат буюргъан болур.

Ол колхоз правленни арбазына атларгъа, Ахмат да алайгъа жетип, атындан тюшдю. Аны этгендиле тамата элге деген эди да Назифа, Зухура анга къууаныр ючюн къалмагъанды – школгъа барып башлагъан кюнде аланы бирге олтуртхан эди Мариям Жагъафаровна. Арта уа, эки жылдан, ала бир бирни тас этген эдиле ансы, сюргюн тюшюп. Ахматны юйюрю, нек эсе да, эл жамауатдан айырылып, Къазахстаннга тюшген эди.

Ахмат Зухураны танып къоялмады. Таныгъанда уа, эгечин къучакълагъанча, къысды кёкюрегине. Сабий шуёху халны ангылатханда, анга не бла болушургъа боллугъуну сагъышы алды башын. Алыкъа къайтырыкъла келип бошамагъан эдиле да, биреуню юйюне олтуртса, ала да, къыйын салып, юй болургъа кюрешгенликге, иелери къыстаргъа боллукъдула. Юйсюз жерге уа…

– Зухура, тансыкъ болуп келген журтундан айырылгъан къыйынды, алай Тар ауузу былайдан узакъ тюйюлдю. Анда комбинат, фабрика, къурулуш жерле да бардыла, бирине ишлерге кирсенг, жашау журт да бередиле. Ары кёчюп кёрюрмю эдигиз? – деп башлады ол къыйын сёзюн.

– Да, анда уа ана къарындашларым окъуна бардыла. Билесе, анам басханчы болуучусун.

– Алай эсе, бютюнда иги. Бир-эки кюнню тёгерекге-башха да къарагъыз, сабийлеге да таныт ата журтларын, унутхан болурла. Артда уа, сокъуранмасанг, мен машина иерме да, кёчюрюрме сизни ары. Мухаммат а уллу жаш болгъан болур?

– Болмай а! Тракторчугъа окъугъанды анда. Аны ючюн къалгъанбыз кечирек да, окъуп бошасын деп. Азрет да быйыл бошагъанды школну. Окъуугъа кирирге хазырланады. Биле болмазса, мындан ары бара, анам поездде эгиз къызчыкъла тапхан эди. Ала да менден узунла болгъандыла. Къыйналгъан а этерик тюйюлме.

Ахмат Зухураны ариу бетине къарап турду. Аны ол сабийликде тартып къачыучу эшмеси алгъындан да къарыулу болгъаны къууандырады аны. Нек? Ким билсин.Тар ауузгъа кетер умутларын билгенде, Назифа жукъ айтмады, жаланда терезе таба къарап, сытылды.

– Ол юйге кюн тийгенлей кириучу атанг, жарлы ананг не айта болурла, мени сизге онг эталмагъанымы кёре эселе?

– Къой, келин, элде биз не этерикбиз? Бу колхоз ишден анда да эрикгенме, сабийлей жегилип. Бир зат болур. Узакъ кетмейбиз да.

Ол эки кюнню сабийле эл тёгерегинде айландыла, таулагъа ёрледиле, сабанлыкъдан, Тыхыл тарында дорбунладан башлап, Нажмудин, Жамалны жашы, алагъа кёргюзтмеген къалмады.

Къара шауданны къатында, суу алыргъа келип, Зухура кёп сюелди. Атасыны, ёле туруп: «Шо ол къара шаудандан бир уууч суу ичип, андан къанып ёлсем, кесими ёлгеннге да санамаз эдим», – деген сёзлери тюшдюле. Сора ол аны чокъуракъ сууундан уучуна алып: «Атам, кёремисе, сени ючюн мен иче турама къара шауданынгдан?» – деп, уртлагъан сууун жута, кёкге къарады.

Ол дунияны бла бу дунияны аралары узакъ эсе да, атасы мудах болгъанына жарсыйды ол. Анасы уа аны кёлюн алыргъа кюреше болур анда да.

– Кёрюрсе, атам, хар не да тап боллукъду, – деди да, Зухура, таукел болуп, суу къылычын инбашына орнатып, кюнлюм таба айланды.

Атасы эски хунада букъдуруп къойгъан таулу бичакъны уа Мухаммат тапды. Эсинде тутуп тургъан кёреме. Аны Жамалгъа кёргюзтюрге уа унамады. Башхаладан да букъдурду. Болсада ингирге къурулушчула жыйынында уруннган Жамал юйге къайтханлай, Нажмудин сюйюмчюге аны айтды. Жамал бичакъны кёрюрге изледи. Кёргенлей а:

– Атамы бичагъыды. Аны киши къолунда кёрюрге сюймейме, – деп, ич отоугъа кирип кетип, анда букъдурду.

Ол кюн къарындашыны жюреги къалай сыннганын кёрюп турду Зухура, тынчайтыргъа кюрешди. Алай:

– Юйюбюню сыйыргъанынг азмы кёрюнеди? Сен не тюрлю ата къарындашса? – деп сюелди Мухаммат.

Ол Жамалдан бийик тюйюл эсе, алаша тюйюл эди. Назик эди ансы. «Ах кюнюм, къалай ёсюп къалгъанды бу, тели ханс кибик. Башында жукъ жокъду ансы», – деди да, Зухура кесин ортагъа атды.

– Хаммат, къой, дауур чыгъарма, – деди ол къаты ауаз бла.

– Чыгъарлыкъма. Атабыз сау болса, бу былай басынчакъларыкъ тюйюл эди бизни…

Дауурну кючден тохтатып, мугурайып сюелген эки эгешчигин да алып, Зухура бирси отоугъа кетди. Ол кече Мухаммат бла Азрет кёп олтурдула тышында узун къанга шинтикде, жулдузлагъа къарап.

Экинчи кюн а кетди ёксюзле юйюрю Бахсан ауузуна. Анда ишлеп, махталып, юйюр-бауур болуп тохтар ючюн. Зухура уа элге къайтханды. Ахмат бла юйюр къурап, анда жашайды ол. Жашла юйдегиленнгендиле, эки устаз эгеч а, Марзият бла Аминат, устазладыла, ыразыдыла алагъа къыйын салгъан Зухурагъа. Аны умутун ала толтургъандыла. Азрет, ара шахарда окъуп келип, аты айтылгъан магъаданчы болгъанды.

Назифагъа уа ыразыды Мухаммат – атасыны бичагъын ол жан жаулукъгъа чулгъап, аланы харакетлерине салып ийгени ючюн. Толу юйюнде бек уллу байлыкъгъа ол аны санайды.