Маданият

Бизни Шохай деп бир шагъырейибиз барды. Бизни десем да, аны кёпле таныйдыла. Алай аны керти сырын, къылыгъын а хазна адам билмейди. Ол сёзюнде турмагъан, экибетлиди. Мен сизни аны бла шагъырей этейим.

Таулу халкъны аты бурун заманладан бери ёлюмсюз нарт таурухла бла жырлада айтыла келгенди. Халкъны жаны сау къадарда ол жырла бла тау­рухла унутуллукъ тюйюлдюле. Буруннгу грек мифледе Зевс, темирчи Гефест, тилчи Гермес, адамлагъа кёкден от алып келген Прометей, сюймекликни ёкюлю Афродита кибик аллай тейриле болгъан эселе, бизни нарт таурухлада – кюйсюз Фук, эриусюз Элия, нартланы азат этген Ёрюзмек, халкъ ючюн эмегенледен, Про­метей кибик, от алып къачхан Сосурукъ, Афродита кибик, ариу да, акъыллы да Сатанай, Гефест кибик, уста те­мирчи Дебет, Гермес кибик, ачы тилли, сёзчю Гилястырхан, дагъыда алагъа кёре башха нарт батырла, тейриле да тюбейдиле.

– Мен кёп зат сынагъанма, – дейди ушакъ нёгерим, – айырылыуну ачыуун да, жууукъ адамларым сатханларын да. Алай а барындан да бек мени сюймеклик къыйнагъанды.  Юйдегиси болгъан адамгъа сюймеклик… Алда келген эсе да, кетмегенди бир заманда да.

Жай чиллеси келип турса да, бизни элде артыкъ уллу къызыулукъ жокъду. Баям, тауладан келген салкъын хауа аны хорлап, бери жибермейди. Бир жаны – кюнден толу кюнлюм, бирси жаны – къара агъачлы чегет. Кесим ёсген тийреге – кюнлюмге къарайма. Юч сары, къысыр къая сюеледиле. Ортасындагъы, тюз да бизни юйню башындагъы, жютюдю. Жютю къая деп да андан айтадыла анга. Сабийликде нёгерлерим бла аны башында сабанлыкъгъа чыгъыучубуз тюшеди эсиме. Анда урушдан къалып, окъ тешиги бла темир бёрк тапханыбыз да эсимдеди.

Жашауунда кюн сайын бир жангы зат билген адамгъа насыплыды дерчады. Бюгюнлюкде халкъыбызны тарых байлыгъын, аны къуралыуу къалай болгъанын тохташдырыу, ачыкъланнган затланы да кенг жайыу керек жумушладан бириди. Аны магъаналыгъын ёсюп келген тёлюге ангылатыу а абаданланы борчларыды. Сёз ючюн, малкъарлыланы миллет кийимлерини юсюнден айта, энчи да тиширыула кийген жыйрыкъланы, аладагъы сейир окъала не себепден эм къалай бла сайланнганлары бек сейирди. «Мой дом -Эльбрус» деген китапда аны юсюнден тынгылы информация барды. Аны автору Залийханланы Михаилге ыспас этерчады.

Тышындан келип малкъар халкъ бла танышхан жолоучула, алимле да не заманда да аны келечилерини терен акъыллылыкъларын, асыллылыкъларын, не ишни юсюнде да  ашыкъмай, оюмлап, аны алай тамамлагъанларын чертгендиле. Таулуланы ол шартларын ала кеслерини Кавказгъа жолоучулукъларыны юсюнден эсгериулеринде ачыкълагъандыла. Ала жаланда кёзбау сёзле болмагъанларына уа халкъыбызны фольклору, кёлден чыгъармачылыгъы да этеди шагъатлыкъ. Малкъарлыла жашауда тенгликге, кертичиликге, адепге бла намысха къаллай магъана бергенлерин  бу сизге деп сайлагъан тизгинле  суратлайдыла

Ол жырчыды. Ата журтунда кесек заманчыкъгъа кёпле таныгъан, сюйюп тынгылагъан. Терк ёчюлген, кюйюп кетген жулдуз кибик. Энди жырламайды. Тынгыларгъа уа сюеди. Алгъын малчы къошлада, биченчи жыйында окъуна таматала тилеп жырлатыучу эдиле Ахматны. Он жыл да бола болмаз эди анга жырлап башлагъанда.  Къайда да, эл клубда, узакъ фермада да, сюйюп жырлаучу Ахмат жырламай тургъан эди бир къауум заманны. Алай а ол жарсыулу кюнледе окъуна, ол сахнагъа чыкъса, анга къалай тюбеучюлери эсиндеди. Алай ол эсгериулени тынчлыкъларын  терк-терк бузаргъа сюймеучюдю. Менсиниучю болмагъанды бир заманда да.

 Бек уллу намысха ,сыйгъа да сакъ эллерибизни биринде къонакъ алыу бара эди. Къонакъбайла столгъа аш-азыкъ салдыла да, акъсакъал къартланы бирини башчылыгъында уллу-гитче да аракъы ичип башладыла.Эки жаш а ичгини орунуна айран келтиртдиле да, аны бла гыржын ашай эдиле. Тамата, аны эслеп,бек чамланнганды,шапагъа тырман этип,былай айтханды: «Бу неге ушагъан затды. Биз акъсакъалларыбыз бла ичги ичген заманда жаш адамла айраннга гыржын бушто этип ашайдыла.

ХАПАР

Жашай эдиле юч эгеч эрттегили Бахсанда – киши сыртын жерге салалмагъан жигит Жамболатны къызлары. Эртте жомакъдача, ала ариу умутла эте эдиле жашаудан. Къадарлары уа, ала суннганча болмай, башха тюрлю жазыу жазгъанды аланы хар бирине. 

Мариям юйюнден узакъда окъугъанды. Алай болгъаныны кесини сылтауу да бар эди – ана къарындашы Мухаммат жашайды ара шахарда. Ол чакъыргъанды ары. Къызны аны къолунда тургъаны жапсарып, атасы, анасы уллу жарсыу сынамагъандыла. Мухаммат кеси да врачды, эгечинден туугъан да аны ызы бла барса сюйгенди. Сынауу болур ючюн а, Мариямны ючюнчю курсдан окъуна кеси ишлеген больницагъа медсестра этип алгъанды. Ол анда кёп затха юйреннгенди.