Жюрек ауруулу болгъанланы тёлюсю

Совет Союзну заманында къан басым уллу болгъаны алай кёп нек тюбемей, бюгюнлюкде уа хар экинчиде да нек табылады? Аны юсюнден «АиФ» газетни корреспонденти Лидия Юдинагъа жюрек-тамыр хирургия жаны бла Бакулев атлы медицина илму-излем араны башчысыны орунбасары, РАН-ны академиги Юрий Бузиа­швили хапарлагъанды.

- Юрий Иосифович, СССР-ни  кезиуюнде гипертониясы (жюрек аурууланы баш сылтауу) болгъаны саусузланы саны бек аз эди. Бюгюнлюкде уа халкъны 40 процентинде къан басымлары мардасындан уллу болгъаны ачыкъланады. Ол некди алай?

- Озгъан отуз жылны ичинде биз къырал чачылгъанын, жамауатны жашау турмушу саулай тюрленнгенин сынагъанбыз. Не тюрлю кемчиликлери болуучу эсе да, адамлагъа бай жашау этерге сёз бермегенликге, тамблагъы кюннге таукел къараргъа онг бере эди Совет Союз. Тамбла, бирси кюн да неге, къалай жашарыкъларын адамла иги билгендиле. Ол а алагъа, ол санда жюрекни саулугъуна да керекли тынчлыкъ, ырахатлыкъ бергенди.

Ол кезиулени медицина, шёндюча аллай кенг онглары болмагъанлыкъгъа, ишин тынгылы бардыргъанды. Хар жыл сайын диспансеризация болуучу эди. Аны хайыры бла, оборудование болмагъанлыкъгъа да, энди къозгъалып башланнган аурууланы терк ачыкъларгъа, заманында багъаргъа онг болгъанды.

Къырал чачылып, хар неда къатыш-къара болгъаныны хатасы адамланы саулукъларына да жетгенди. Мени эсимдеди, академик Е. И. Чазов 1980-чы жылланы ахырында, токъсанынчы жылланы аллында инфарктланы статистикасын слайдлада кёргюзтгени. Бу ауруу жетгенлени саны айтып -айтмазча аллай бирге кёбейген эди! Адамланы ичлерин къысып тургъан тынгысызлыкъ къанны басымын кётюрюп, ызы бла уа жюрек ауруула бла чыкъгъанды тышына.

Медицина учрежденияланы тийишли оборудование бла жалчытыу иги болгъаны себепли шёндюгю болум аллай осал тюйюлдю. Кёп болмай бир район поликлиникада мен беш жангы (эксперт класс) УЗИ аппарат кёргенме. Алгъын а аллай техника жаланда илму-излем институтлада болуучу эди.

– Жюрек ауруула жашдан-жаш бола барамыдыла?

– Бир жаны бла алып къарагъанда, шёндюгю тинтиу амалла аурууланы теркирек, алгъаракъ ачыкъларгъа онг бередиле. Алай дагъыда тамата тёлюде тюбеучю ауруула (жаланда жюрек-тамыр угъай, кеси да) энди жаш адамлагъа да жетип башлагъандыла.

Адамла кёбюрек жашап башлагъанларын, кеслерин жашлай кёбюрек сезгенлерин да эсге алыргъа керекди. Алгъын 55-60 жыл абаданлыкъгъа саналыучу эсе, кеси да ауруулу болгъан аллай, бюгюнлюкде 70 жылда да адамла кеслерин жашлай сезедиле. Аурууланы уа къайсы тюрлюсюн да замансыз келгеннге санайдыла.

– Шёндюгю жаш адамланы ючден бири 60 жылгъа дери окъуна жашарыкъ тюйюлдюле, кёплери уа жюрек аурууладан ёлюп кетерикдиле деген аллай осал прогноз барды.

– Осал социал болум, стрессле адамланы саулукъларына бек уллу хата саладыла. Эм биринчиден а жюрек-тамыр аурууланы къозгъайдыла. Мен къаугъала баргъан жерледен къайтып келген, бек тозурагъан 40-жыллыкъ эр кишилени кёргенме: алада бек къартлада болуучу ауруула табып тургъанбыз. Жарсыугъа, алагъа бу прогноз тюздю дерчады. Бирсилеге уа-угъай.

– Жашауну асламысында къайсы жюрек ауруула юзедиле?

– Жарсыугъа, жюрекни мурдарлары - жер башында кенг жайылгъан аурууладыла: атеросклероз, ол келтирген ишемия, гипертония. Сунмай тургъанлай ёлтюрюрге боллукъ къоркъууну бир тинтиу бла табаргъа амал жокъду. Диспансеризацияны хар жыл сайын ётюп турургъа керекди. Жаланда ма алай эслерге боллукъду саулукъда осал тюрлениулени.

– Кардиологла пациентлени компьютер томографиягъа терк-терк жиберип башлагъандыла…

– КТ – хар неден да сакълагъан амал тюйюлдю. Бу тинтиуню саусузланы аз кесегине жазыучудула, кесин да башха амалла бла бирге.

Тынгылы кардиология тинтиуню баш амалы уа буду: врач бла ушакъ этиу, электрокардиография (бюгюнлюкде да ол бек магъаналы ишди), жюрекге УЗИ этиу эмда анализле бериу. Ала бары да санда бола баргъан тюрлениулени юсюнден жик-жиги бла айтырыкъдыла. Ызы бла врач (керек болса) къошакъ диагностикагъа жиберирге боллукъду.

– Атеросклерозда операция этерге керекмиди огъесе статинле (энчи дарманла) хайырланыу бла къутулуп къалыргъа болурму?

– Атеросклероз адам къалай жашау этгенини белгисиди: не аш ашагъанын, кереклисича аллай бир жукълагъанын, кесине нечик къарагъанын. Аны къоруулар ючюн бирде жашауну тюрлендириу бла чекленип къалыргъа боллукъду. Багъыу амалны уа ауруу неллай бирге теренине кетгенине, тамырлагъа жетгенине кёре сайлайдыла.

Статинле уа энчи бир борчну тындырадыла. Атеросклерозгъа къан тамырла таза болмагъаны келтире эсе, холестеринни азайтып, андан къутулургъа болушадыла. Алай бир-бир адамлада холестерин кёп болгъанлыкъгъа атеросклероз къозгъалмайды. Аны себепли алагъа быллай дарманла ичерге керекмейди.

Жюрек тамыргъа операция (шунтирование) жер башында аслам халда этиледи. Жаланда Россейде жыл сайын аны къадар саусуз ётеди.

Айтханларына кёре, анга бир жылгъа 150 минг адам тийишли боладыла. Тюз багъыуну, саусузну хар несине да тынгылы къарагъандан сора врач сайлайды.

– Неллай бир врач бар эсе да – аллай бир оюм жюрюйдю. Башха-башха докторладан бири-бирине келишмеген оноула эшитген саусуз а не этсин?

– Ол неда бу аурууну багъыуда къайсы врачны сынамы бай болгъанын, аны кимлеге болушургъа къолундан келгенин пациент кеси ангыларгъа керекди. Докторгъа ышаныу да бек магъаналыды. Алай болса, адам ол жазгъан дарманланы кючюне да ийнанады. Ансыз тап багъыу боллукъ тюйюлдю.

Жарсыугъа, бизни къыралда юйюр врачла деген тёре жокъду. Алай иги докторну табаргъа, аны бла танышыргъа, шуёхлукъ жюрютюрге киши да чырмау салмайды. Шуёх-врач къысха хапарны ичинде къоркъуулу бла къоркъуусузлу ышанланы арасын айыра билликди, ауруу къозгъала турса, аны эслемей къоярыкъ тюйюлдю. Дагъыда кеси болалмаса да, ышанырча тынгылы специалистге жиберликди.

  Академикден акъыл сёзле

Жюрекни къалай сакъларгъа боллукъду?

  • Кесигизни аягъыз – къыбыла Европада бла шимал Азияда къыраллада жюрек-тамыр ауруула аз болгъаны жаланда адамланы ашлары бла угъай, ала кеслерине сакъ болгъанлары бла да байламлыды. Неллай бир жашарыгъыбыз - къалай жашагъаныбызгъа кёре болады.
  • Жукъудан тоюгъуз – жюрек тап ишлерча эм азындан жети сагъат жукъларгъа керекди.
  • Ашны мардасындан оздурмагъыз, башха-башха ашланы хайырланыгъыз.
  • Олтуруп турмагъыз, къымылдагъыз, бегирек да таза хауагъа чыгъыгъыз. Атлагъанмы этесиз огъесе чапхан - башхасы жокъду.
  • Къан басымгъа эс буругъуз – гипертония кёбюсюнде кесин кёргюзтмей туруучуду. Къыркъ жыл толгъандан сора уа тонометрни кюн сайын хайырлана турургъа керекди.
  • Адамны халинде не аз да тюрлениу сезилсе, созмай врачха атланыргъа керекди.
Басмагъа Улбашланы Мурат хазырлагъанды.
Поделиться: