Къадары башхалагъа ушамагъан оноучу

Байзуллаланы Мусса Жанхотияны сыйлы эм огъурлу адамларындан бириди. Ол атасы Хамидни бла анасы Жанпагону уллу юйюрюнде ючюнчю сабий болгъанды, туугъан а 1942 жылны 10 январында Тырныаууздан огъары орналгъан Чалмасда этгенди. Эл юч жерден къурала эди, тёбен жанында Будайлары, андан ёрге Борчалары, эм башында уа Байзуллалары, Анахалары, Геккилары, Ботталары тургъандыла.  

Кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора, Байзуллалары Бедикде тохтайдыла, Мусса сегизинчи классны тауусхандан сора Прохладнаны Терк эл мюлк техникумуна киреди. 1966 жылда зоотехник усталыкъны алып, элге къайтады. «Эльбруский» совхозну ол замандагъы директору Ахматланы Дауут ётгюр жашха эсеплеу-къумаландырыу жумушну тамамларгъа буюрады. Ол анда кёп ишлемейди, бир жылдан аны артха къалгъан сют-товар фермагъа таматалыкъ этерге жибередиле. Ары барырдан алгъа, мюлкню таматасына алыкъа фермагъа оноу этерге иги сынамы болмагъанын да айтады. «Сен жаш адамса, билиминг барды, ишни тирилтирге керексе, угъай десенг да, унарыкъ тюйюлме», - дейди Ахмат улу.

Аны бла Мусса ол ишге киришеди, бир кесекден партиягъа да аладыла, КъМКъУ-ну эл мюлк факультетин да заочно бошайды. Ишни эбине терк тюшюне билген, не жаны бла да мюлкде уруннганлагъа къайгъыргъан эм тынгылы специалистни артха къалгъан бёлюмлени кётюрюрге ийип тебирейдиле. Хар кезиуде ол жууаплы жумушланы шарайыпсыз толтуруп, кёрюмдюлени игилендирип тургъанды.

1975 жылда, совхозну Бедикде орналгъан бёлюмюне жангы оноучу керек болгъанда, ары арсарсыз Муссаны иедиле. Совхозну ол замандагъы директору Черкесланы Георгий: «Сен анда ишге тохтаргъа керексе», - деп, буйрукъ берип къояды. Байзулла улу, сёз да айтмай, буюрулгъан ишни къолгъа алады, ким не бла кюрешгенин, бёлюмде къаллай бир продукция чыгъарылгъанын тинтип тебирейди. Ол кезиуде Бедикде, малчылыкъдан сора да, тахта кёгетлени ёсдюрюп, терек бахчачылыкъ бла да кюреше эдиле. Ишчиле да бар, техника да жетишимлиди, алай хар затны къураргъа, ишни тирилтирге керек эди. Уллу кёллюлюк болгъан жерде кёрюмдюле кётюрюлмегенлери баямды, иш хакъ да анга кёре болады. Байзулла улу къысха заманны ичинде ишни къолгъа алып, аны тирилтип тебирейди. Кёрюмдюле ёсе башлайдыла…

Белгилерчады, Муссагъа 35 жыл болгъанда аны «Эльбрусский» совхозну таматасы этедиле. Ол заманда Георгий Маштаевични уллу къуллукъгъа саладыла, артда ол КъМР-ни Правительствосуну Председатели болуп да ишлегенди. Черкес улу анга айтхан сёзлерин бюгюн да унутмагъанды: «Мусса, билеме, ишинг тынч боллукъ тюйюлдю, тохтамагъанлай къармашханлай тур, бек башы, адамлагъа жууукъ бол. Аллынга баргъаннга арт бурма, ол санга амалсыздан келликди, аны себепли болушургъа кюреш».   

Байзулла улу совхозгъа оноу этген кезиуде Черкес улуну айтханын бир заманда да унутмагъанды, кече-кюн да иш кёллю болуп, мюлкню айнытыргъа, ишчилени къолайларын игилендирирге кюрешгенди. Машинасы бла сабанлары болгъан жерлеге, бирде уа, атха минип, таулада орналгъан сют фермалагъа, къошлагъа кёп кере айланнганды.

Мюлк тамата малчылыкъдан продукцияны аслам чыгъарыр амалланы излеп, тууарланы эм къойланы къумалылыкъларын игилендирип башлайды. Кёрюмдюле, узакъгъа бармай  эсленип тебирейдиле. Этни, сютню эм жюнню сатып, бешжыллыкъны планын биринчи кере толтурадыла. Онунчу бешжыллыкъны кёрюмдюлери бла тенглешдиргенде, онбиринчиде тууарланы саны 900-ге жетеди, къойла уа 3500 боладыла. 1986 жылда къойчула Къулийланы А., Джаппуланы М. эм Локияланы М. республикада бир жерде болмагъанча иги тёлю аладыла.

Мусса Хамидовични айтханына кёре, мюлкге ол оноу этген кезиуде (1977-1990 жылла), аладан сора да ахшы уруннганла кёп болгъандыла. Аллай бир заман озгъандан сора да, ол бюгюнлюкде да аланы атларын иги бла эсгереди. Баш специалистле Къартлыкъланы Музафар, Улбашланы Анатолий, Къумукъланы Алик, Асланби Хашев, звеночу, КъМАССР-ни Баш Советини депутаты Тебердиланы Шамкъыз, къойчу, Октябрь революцияны эм Урунууну Къызыл Байрагъыны орденлерине тийишли болгъан  Джаппуланы Мажид, партияны обкомуну келечиси Локияланы Мажид, Каральби Кушхов, Мусаби Шомахов, Ёзденланы Магомед, бригадирле Бёзюланы Музафар, Мырзаланы Магомед, ийнек сауучула Женя Кушхова, водительле Мамайланы Ахмат эм башхала.  

Белгилерчады, Байзулла улу не заманда да ишге эс бургъанлай, анга къайгъыргъанлай, совхозну, элни юсюнден да сагъыш этгенлей тургъаны, аны ишчилерине да ётгенди. Ол бир заманда да кесим ючюн демегенди, адамланы излемлерин эм къайгъыларын эм башха салгъанды.

1986 жылда совхозгъа КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомуну биринчи секретары Тимбора Мальбахов келеди. "Ол кабинетиме киргенде, бир кесек абызырагъанча болама, Тимбора Кубатиевич а кесин бир заманда кётюрмеген, уллу къуллукъчума, заманым азды деп бир заманда айтмагъан аллай огъурлу адам эди. Ол хар инсан бла ушакъ этип, аланы сорууларына да тынгылы жууапла берген эди", - деп эсгереди ушакъ нёгерибиз.

Ол кезиуде Т. Мальбахов къара волгасы бла Жанхотияны, Лашкутаны, Бедикни айланып чыгъады, производство бёлюмле бла шагъырейленеди, тиширыула жюнден этилген затларын сатхан базаргъа да киреди...

Экинчи кюн Жанхотиягъа республиканы эл мюлк министри Владимир Бесланеев, партияны Бахсан райкомуну секретары Аслан Блиев тюрлю-тюрлю службаланы таматалары эм специалистлери бла келедиле. Ала  къаллай ишлени тамамларгъа кереклисин белгилейдиле. Аланы арасында амбулатория, администрацияны мекямы, сабий сад, Бедикде школ эм Прохладна участкада ишлегенле туруучу юй бла суу чыгъарлыкъ скважина да бар эдиле.

Бир эки-юч кюнден элге ПМК -ны юч бёлюмю келип, андан сора эки жыл бла жарымгъа битеу белгиленнген ишле тамамланнган эдиле, элни базары уа совхозну кючю бла игилендириледи. Жолла тап халгъа келтириледиле, бир-бирлерине асфальт салынады.

Жанхотияда, Лашкутада, Бедикде да хар зат да тап бола, адамла да къолайларын игилендире тебирейдиле. Байзулла улуну юч элде да даражасы жюрюйдю. Ол адамлагъа къайгъыргъаны ючюн саугъаланы бир заманда да сакъламагъанды, ол мени ишимди деп тургъанды. 1990 жылда колхозла, совхозла чачыла тебирегенде, Муссаны Жанхотияны Эл советине таматагъа сайлайдыла.

1994 Лашкута бла Бедик Элбрус районнга киредиле, Жанхотия Бахсан районда къалады. Ол заманда администрациягъа Каральби Нахушевни саладыла, Байзулла улу аны орунбасары болады. Ишни ауурлугъу уа - Муссаны боюнунда. Нек дегенде ол билмеген анда бир зат да жокъ эди.

1996 жылда Элбрусну агъач мюлкю къуралгъанда, анга биринчи  тамата этип, Байзулла улуну саладыла. Анда он жыл чакълы урунады. Ол кезиуде агъач къалауур болуп аны бла бирге шёндю Жанхотияны администрациясыны таматасы болуп тургъан Заурби Хамурзов ишлегенди. «Ол да элни сюйген, таза ниетли, адамлагъа онг тапдыргъан оноучуду», - ыразыма ишлегенине, деген эди ушагъыбызда Мусса Хамидович!

Байзулла улу пенсиягъа 64 жылында чыкъгъанды, ол кезиуге дери тохтамагъанлай, 40 жыл ишлеп, бюгюнлюкде Эл советни ветеранларына башчылыкъ этеди. Манга районну ветеранларыны советини таматасы Руслан Бжекшиев Байзулла улуну юсюнден жазсанг эди, ол элден тышында да, район арада бардырылгъан мероприятиялагъа да тири къатышады. Жаш тёлюню юйретиуге уллу къыйын салады деп.

Быйыл Мусса юй бийчеси Ахматланы Латифа бла бирге жашагъанлы 45 жыл болады, ала эки къыз бла жаш ёсдюргендиле. Зухура филологду, юйде сабийлерине къарайды, Танзиля тарыхчыды, Археология институтда ишлейди, Мурат юристди, Чегемде урунады. Муссагъа бла юй бийчеси Латифагъа бек баш саугъа туудукъларыдыла. Ала шёндю 11 боладыла, 3 къыз бла 8 жаш.

Кёп жылланы ахшы урунуп эм жамауат жашаугъа тири къатышханы ючюн Байзулла улу КъМР-ни Правительствосуну, Эл мюлк министерствосуну, Бахсан районну администрациясыны, башха къырал органланы сыйлы грамоталарына тийишли болгъанды.

Материалны ахырында Мусса Хамидович жашауу халкъ бла бирге, аны тарыхы бла байламлы болгъаны кёрюнюп тургъанын чертирге сюеме. Ол бек уллу  жетишимге таза ниети бла халкъгъа къуллукъ этгенни санагъанды. Ийнанама, бюгюнлюкде Байзулла улу хазырды ол жюкню кётюрюрге, аны алайлыгъын огъурлу сыфаты ачыкълап турады.