Къыралгъа оноу этиуню тарыхындан

Шёндюгю къырал оноу этиу системаны мурдору Пётр Биринчи патчахны заманында салыннганды. Русьда баш оноу этиу орган боярладан къуралгъан Дума эди. Борис Годуновну кезиуюнде анда отуз адам болгъанды. Алай артда уа, аз-аздан кёбейе кетип, 167 адамгъа жетгенди. Император онсегизинчи ёмюрню аллында Думаны чачып, аны орунуна сенат къурайды. Аны бла «Приказланы» саны юч кереге азаяды, аланы орунуна уа коллегияла ишлеп башлайдыла. Аланы тогъуз президенти уа сенатны биринчи келечилери боладыла.

Быллай шартлагъа къарасанг, къырал аппаратны тохтаусуз къысып тургъан сунарса. Алай ол ишле бла бирге тинтиу бла кюрешген эмда прокурор структуралада уруннганланы саны уа кёбейип тургъанды. Аны бла ахырында битеу къырал оноучуланы саны 4,6 мингден 7,4 мингнге жетгенди.

Екатерина Экинчини заманларында къырал ведомстволада 30 минг адам ишлегенди. Биринчи Павелни реформаларыны хайыры бла аланы саны азаяды. Ол 50 губерниядан тогъузун кетереди. Юч кесекден къуралгъан жер-жерледе оноу этиу системаны орунуна эки кесекли система къурайды. Оноу этиу ары дери «сенат-наместник-губернатор» ызда бара эди. Энди уа ортанчысы кетип, буйрукъла сенатдан тюзюнлей губернаторгъа жиберилип тебирейдиле.

Патчах хар губернияда тогъуз учрежденияны орунуна жаланда ючюсюн къойгъанды: правление, сюд эмда казна палатала. Тюрлю-тюрлю ведомстволада эки жюз къырал къуллукъчуну ишден эркин этип, аны бла коррупцияны да бек къысханды. Алай бла къырал аппаратда уруннганланы саны, аны бла бирге алагъа этилген къоранчла да эки кереге азаядыла.