Миллет энчилигибизни сакъларгъа не зат чырмайды

Тынчлыкъны багъасы
Хар инсан да бу дуниягъа биринчи атламларын юйюрде этеди. Къанатлыча, сабий да уясында не кёрсе, учханында да аны этеди. Шёндюгю жашау, 15-20 жыл мындан алгъа заман бла тенглешдиргенде окъуна, иги да тюрленнгенди: аны бла бирге уа адамланы халлери, излемлери, сабийни ёсдюрюу амалла да.

Алгъын ууакъ сабийле ата-анадан башха, амма, аппа бла ёсгендиле. Бюгюнлюкде уа, сёз ючюн, бир юйюрде бир ненча жаш бар эсе, аланы бир-экиси шахаргъа кетип, анда жашаргъа итинедиле. Аны сылтауу экономика болум бла да байламлыды. Элде жер алып, юй сюегинчи, кёп ахча да, заман да къоратыладыла. Шахарда уа, ёнкючге фатар сатып алып, тынч жашау этип башлагъан къайда да тынчды. Алай, жарсыугъа, ол тынчлыкъны багъасы уа артда миллетибизге адам къоранчха айланып къалады... Аны алайлыгъын бюгюн биз барыбыз да кёребиз. 

Шахарда турууну кемчиликлери 
Къачан да тынч болмагъанды къайын ананы бла келинни аралары. Бир бирге оздурургъа сюйген жокъду. Алай аллай юйюрледе аланы бирикдирген баш иелери, сабийлери болгъандыла. Туудукъла абадан тёлю бла жашагъан къадарда ёз тиллерин иги билгендиле, таматагъа намыс этерге юйрене ёсгендиле.

Жарсыугъа, шахарда уа аллай онгла жокъдула. Ата-ана ишде, сабийле садлада бла школлада кеслери алларына, тёгереклериндеги башха халкъланы келечилери бла ёседиле. Аны бла бирге уа миллет энчиликлерин тас этедиле. Ингирде юйге келгенде да, таматаланы хар бири да кеси ишлери бла кюрешедиле. Сабийле бла кеси тилибизде ушакъла бардырылмайдыла, анга кюню къалай ётгенини юсюнден да аздыла сурагъанла...

Алай бла шахарда фатарда жашауну кемчиликлери кёпдюле деп айтырчады.  Ынналаны бла аппаланы жылыуларын билмей ёсген тёлюле кеслери да аллай боллукъларына къоркъуу барды. Бек игиси бу жарсыу бла байламлы аланы, онг болгъан къадарда, солуу айларында эллеге жиберип, жууукълары бла танышырча этиудю. Алай бла тилге да юйренирикдиле. 

Малкъуртла болмайыкъ
Бюгюнлюкде кёп жаш адамла экиге айланнган къарындашларындан бла эгечлеринден башха жууукъларын билген окъуна этмейдиле. Тойлагъа чакъырсала да: «Да мен анда кишини танымайма», - деп, барыргъа сюймей тохтайдыла. Аллай болум школчуланы араларында аслам тюбейди. Аны себепли абадан тёлюню борчу аланы жыйышдырып, бир бирлери бла танышдырыуду. Кёп болмай мен кесим эки эгечни туудукълары бир бирлерин билмегенлерин кёрюп, болмагъанча тамашагъа къалгъанма. Болсада ала къоншу элледе жашайдыла. Аны сылтауу уа абаданла сабийлени биргелерине ары-бери элтирге сюймегенлериндеди. Алгъын ыннала бла аппала туудукъларыны къолларындан тутуп къайры да бара эдиле. Жаш тёлю аладан кёп ашхы затха юйреннгенди. Сабийле бир ата-анадан туугъанлача ёсгендиле. 

Тёлюлени аралары узакъ бола барады
Алгъын ыннала, сабийлени кеслерине болушдура, жашауда кёп жангы затха юйретгендиле. Малы болмагъан юйюрню тапхан къыйын эди алгъын. Аны себепли сютню жарашдырыугъа хар таулу юйюрде да аслам эс бёлгендиле. Бишлакъ, айран этмеген кюнлеринде, аналарыбыз, аммаларыбыз сютню тартыргъа къоншулагъа элтгендиле. Нек дегенде сют машина (сепаратор) хар юйюрде да болмагъанды. Сёз ючюн, бизни юйюрде да ол кечирек сатып алыннган эди. Эсимдеди 80-жылланы ортасында ыннам бла къоншуларыбызгъа сют баш этдирирге баргъаным. Ол жумушну ыйыкъ сайын сакълаучу эдим. Алай бла таулула сют башны къалай этгенлерине юйреннгенме. Ызы бла уа ыннабыз ол сют башдан жау чайкъай эди энчи чыккырчыкъда. 
Жарсыугъа, шёндюгю тёлюню битеу бу затладан хапары жокъду. Нени неден этилгенин билмейдиле. Юйюрле да, алгъынча, мал тутмайдыла. Сау орамда бир ийнек окъуна тапхан къыйынды. Адамлагъа аш-сууну сатып алгъан тынч кёрюнюп къалгъанды.

Битеу бу затланы айтханым, жер бла, адамларыбыз бла ёсюп келген тёлюню аралары узакъ бола барады. Анга шёндю эс бёлюп тохтатмасакъ, бир 10 жылдан кеч боллугъуна сёз да жокъду. Хау, элледе ёсгенлени бир къауумуну бу мен башда санап чыкъгъан затланы юслеринден ангылаулары барды, алай алла, миллетни санына кёре, болмагъанча аздыла.  
Берилген онгланы башыбызгъа жаратайыкъ

Шёндю бизде туризмни айнытыугъа энчи магъана берилгенин билебиз. Этно эм экотуризм а бютюнда адамланы сейирлерин къозгъагъан тюрлюледиле. Мен оюм этгенден, халкъны алгъыннгы жашау турмушун ачыкълагъан гитче комплексле къурап, алагъа сабийлени да экскурсиялагъа элтип, хар нени да кереклисича ангылатса, болмагъанча аламат, башхала да сукъланырча жумуш этиллик эди. Сёз ючюн, тыш къыраллада аллай фермалагъа бла аралагъа сурам уллуду. Мында бизде аллай ара тау эллерибизни биринде ачылса, андан уллу саугъа миллетге болмаз эди деп, алай сунама.