Къарачайны Къадау ташы

Алгъаракълада Къарачайны эски эллерине баргъан эдим, Къарт Журтда, Учкъуланда, Хурзукда да болдум. Къобан сууну сол жанында ариу гарадан ичип, суусабымы да къандырдым.

Не айтдыраса, табийгъаты аламат, сейирлик. Ариу тау ёзенле, бийик тала, тик къаяла. Аланы араларын жырып, ёмюрледен бери узакъ аулакълагъа жортады деменгили Къобан. Эки жанында сабанланы, биченликлени суудан къандыра.

Жолубуз узакъ эди. Нальчикден Учкекеннге бардыкъ. Андан Мара башына ётдюк. Алайда бираз тохтадыкъ. Бийик жер. Алайдан тёп-тёгерекге къарасанг, кёзюнг жетген жерге дери таула, ёзенле, сыртла кёрюнедиле.

Огъары, Тёбен Мара деп эки элден, ызы бла Къарачай шахардан да ётюп Къобан черекни онг жагъасы бла ёрге барабыз. Бираз баргъандан сора машинабыз сууну сол жанына ётюп, тохтайды. Шофёр, ол тийрелени адамы, былай деди: «Къарачайны эм сыйлы жерлеринден бирине жетдик. Тюш бери, эс бур. Ким биледи, энди къачан келирге тюшер бу жанына». Суудан берлакъда уллу моргъулдум ташха элтди. Къатында дагъыда аллай бир гитчеси. Тёгереги уа – черек ташла.

Жол нёгерим уллу ташны къоллары бла сылады. «Бу Къарачайны Къадау ташыды. Къарачайлы болуп, бу тийреге келген, бу ташны сыламай кетмейди. Муну юсюнден кёп  таурухла жюрюйдюле. Жолда бара айтырма. Жолубузну къысхартыргъа ол да себеплик этер», - дейди.

Мен да, ол этгенлей, къолларымы ташха салдым. Башха ташлача, сууукъ болмай, былай бир жылыу ургъанча сездим. Ичинде тауушу уа болурму дегенча, къулагъымы салып да тынгыладым.

Ёмюрледен бери ол тийрелени къалауурча сюелген таш, тили болса, кёп хапар айтыр эди. Алай бу жол ол терен сагъышлы эди. Биз да аны  сагъышын бёлмейик дегенча, алайдан тынч айырылып, жолубузгъа тебиредик.

Эки-юч къычырым кетгенден сора нёгерим Къадау ташны юсюнден эшитгенлерин айтып башлады.

– Бурун заманлада, Минги тауну вулканы атылгъан кезиуледен биринде, бу таш андан чартлап келип, бу тийрелеге тюшгенди. Кеси да шёндю тургъан жеринде угъай, бери жанында уллу тауну юсюне. Къызыу отда эрип келген таш жерге терен киргенди. Жылла да оза, жауунла да жауа, ырхыла аны тюбюн ачхандыла.

Онбешинчи ёмюрню ал жылларында деменгили Къарча аскер жыйыны бла жер-журт кёре ёзенлеге баргъанды. Андан ызына къайтып келе, таш болгъан тийреде кече къалыргъа тохтагъанды. Нёгерлери алайда чатырла орнатхандыла.

Ол кече уа алайда къаты жауун жаугъанды. Жер тепген окъуна болур эди. Къалай эсе да, ол чакъда таш, тургъан жеринден ычхынып, тёнгереп келип, Къарчаны чатырыны аллында тохтайды. Эрттенликде адамла аны кёргенде, сейирге къаладыла. Таш дагъыда бир-эки тёнгересе, чатырны бастырып къоярыкъ эди.

Къарча, нёгерлери да анга уллу магъана бердиле. Андан сора алайтын ётген жолоучу, малчы болса да, аны къатында тохтап: «Минг жылла турсун бизни Къадау ташыбыз», – деп, алгъыш этип кетип тургъандыла. Къазауатлагъа кетген жашла уа ташдан бир бюртюкчюк алгъан тёре да болгъанды.

Кёп ёмюрледен бери сюеледи Къарачайны Къадау ташы ахыр кере келип тохтагъан жеринде, сыйлы миллетни тарыхыны шагъаты.

Ёмюрлени саркъыуунда Къобан суу кёп кере къутуруп, жагъаларын талап-ашап  ётгенди алайтын, анга уа заран жетдирмегенди. Арт кезиуде уа аны тёгерегине хуна ишленнгенди. 
Мингле жылла бла турсун Къадау ташы, ёмюрлюк болсун аны иеси къарачай халкъы.