Тарых

Совет власть тохташхандан сора тау эллеге жолла ишленип тебирейдиле. Керекли техниканы жокълугъуну хатасындан кёп ишлени къол бла этерге тюшгенди. Таулу жашла салтала, ылытхынла бла уллу гыйы ташланы ууатып, къаяланы, сыртланы  жырып, ёзенлеге жолла ишлегендиле.

 Эрттегили журналладан бири, «Новый мир»,  къолума тюшгенди.  Мен аны бетлерин  ача,  бир сейирлик  затха эс бургъанма. 

Къарачай-Черкесияда Германияны алимлери дунияда эм эски шахарланы бирин тапхандыла.

 Тюш бла байламлы суратлау сыфатны жазыучула кёбюсюнде жашауну башха тюрлю болумун кёргюзтюр ючюн хайырланадыла.

Таулула таугъа чыгъаргъа бек ёч болгъандыла. Ол аланы жашауларында да кёрюнеди. Таулу деген атны жюрютген малкъар халкъ жашауун, ашауун да, билимин, кюрешин да таула бла байламлы этип болгъанды. Таугъа чыгъыу неда таугъа ёрлеу, тауну жашаууна, табийгъатны ёхтемлигине кёре болады.

Туугъан жерибизге къоркъуу тюшгенде, къыралыбызны хазна къалмай битеу эр кишилери къолгъа сауут алгъан эдиле. Фашист Германия бла урушха адамы къатышмагъан, баям, бир тукъум да, бир юйюр да болмагъанды. Мени туугъан элимде, Къашхатауда, экишер, ючюшер, тёртюшер жашлары фронтха кетген юйюрле бар эдиле.

Чегем ауузунда Кам элде Беппайланы Ахшыкъулну жашы Чепеллеу юйдегили болгъанда, аны байбийчеси Огъары Бахсандан Тебердиланы Жамботну къызы Шамшиятха жаланда онтёрт жыл толгъан эди.

Дуния къуралгъанлы бери жер башында кёп миллетле жашагъандыла. Жашагъан жерлеринде элле, шахарла, къыралла къурагъандыла.

Ёмюрлени саркъыуунда ала чачыла, оюла, думп бола тургъандыла. Тарыхда кеслерича ызла къоя. Аллай миллетледен бирлери аланладыла – къарачай-малкъар халкъны ата-бабалары. Аланы белгилисича, кеслерини къыраллыкълары да болуп, атлары дуниягъа айтылып да тургъандыла. Бир кезиуде ала да чачылгъандыла.

Кавказ ючюн сермеш Уллу Ата журт урушда бек магъанылыладан бирине саналады, немислилени алгъа барыуларын тыяргъа онг бергенди, алай бла уа саулай къазауатда болумну  тюрлендиргенди. Ол 1942 жылда июльда башланып, 1943 жылда октябрьде бошалгъанды. Анга кёп таулу жашла да къатышып, «Кавказны къоруулагъаны ючюн» майдалгъа тийишли болгъандыла.

1942 жылда совет аскер башчыла бир ненча жангылыч этгендиле. Уруш башланнган кезиуде Москваны, Елецни, Ростовну къоруулауда жетишимлеге асыры бек базынып, немисли аскерле къышда къазауат бардырыргъа хазыр тюйюлдюле деп, аланы кючлерине терс багъа берген эдиле.