Тарых

1941 жылны кюзюнде фашист аскерле Москвагъа къаршы жууукълашхандыла. Къыралны ара шахарын къорууларгъа Узакъ Востокдан, Орта Азиядан, Сибирьден эм союз республикаладан аскер биригиуле келгендиле. Аланы санында Алма-Атада къуралгъан, генерал-майор Иван Васильевич Панфилов башчылыкъ этген 316-чы жаяу аскер дивизия да болгъанды. Анга къазахлы жашла кёп санда киргендиле. Дивизия ара шахарыбызгъа ёшюн ургъан айырмалы гитлерчи аскер биригиулеге къажау тургъан 16-чы армиягъа къошулгъанды. Аны башчысы уа аты дуниягъа белгили Рокоссовский эди.

Къудайланы Тамукну жашы Ахмат Кавказны гитлерчиледен азатлагъан батыр аскерчиледен бириди. Кавказ ючюн сермеш Уллу Ата журт урушда немислилени алгъа барыуларын тыяргъа онг бергенди, алай бла уа саулай къазауатны барыуун сындыргъанды. Тарыхчыланы оюмларына кёре, бу сермешде Совет Союз къытдырса, Уллу Ата журт уруш къалай бошаллыгъын айтхан да къыйынды. Бу къазауат 1942 жылда 25 июльда башланып, 1943 жылда 9 октябрьде бошалгъанды.

Белгили хореограф, фольклорист Къудайланы Мухтар миллетибизни тарыхы бла байламлы шартланы жыйыу бла арымай-талмай кюрешгенди. Аланы ёсюп келген тёлю билирине бек къайгъыргъанды. Сёз ючюн, ол таулу тукъумланы  жюрютген 25 кезлеуню атларын жыйышдыргъанды. 

Бу сурат урушну аллында жыллада Огъары Малкъарда алыннганды.

Жыйырманчы ёмюрню биринчи жарымында Думалада Жабелланы Жумарукъ деп ариулугъу, этими да болгъан сейирлик тиширыу жашагъанды. Аны юсюнден кёп таурухла жюрюйдюле.
Кёп жаш тилегенди чегемли къызны. Алай ол бирине да бармагъанды. Хапарда аны юсюнден да айтылады. 

КъМР-ни жюзжыллыгъына

Кавказны халкълары Россейге къошулгъанлары бла регионда уллу тюрлениуле башланнгандыла: административ, политика, сюд, культура, билим бериу, илму, интеллигенцияны хазырлау эм башха сфералада да. Къазауатдан сора башланнган жангычылыкъланы юслеринден биз РАН-ны Къабарты-Малкъар илму арасыны гуманитар тинтиулени институтуну этнология бёлюмюню башчысы, тамата илму къуллукъчу, тарых илмуланы кандидаты, доцент Дмитрий Прасолов бла ушакъ бардыргъанбыз.

Асхат  Марзиятха жетинчи классда окъугъанында тюбеген эди. Ала ол заманда кёчюп келген эдиле элге Алма-Атадан. Таулу тилден эсе къазакъ тилни иги билген ариу къыз Асхатха жомакъ къаласындан чыкъгъан хангошача кёрюннгенди.

Нальчикни культура эм солуу паркы шахарны бек ариу жерлеринден бириди. Суу боюнундан келген салкъын хауа бла солургъа, ариу тереклени салкъынларында айланыргъа, гюл тахталагъа къууаныргъа да онг барды мында. Бу ариу жерни кесини энчи тарыхы барды.

Малкъар халкъы бурун заманладан бери да мал тутуп, хайырланып келгенди. Аланы да тюрлю-тюрлю  къумалыларын  жайгъандыла.

Герпегежден Къашхатау таба элден юч километр чакълы баргъанлай, жолну сол жанында, тал терекле тюбюнде сууукъ шаудан чыгъады. Анга Баший кезлеу дейдиле.