Секиртмедеьбушуулу ишле

Совет власть тохташхандан сора тау эллеге жолла ишленип тебирейдиле. Керекли техниканы жокълугъуну хатасындан кёп ишлени къол бла этерге тюшгенди. Таулу жашла салтала, ылытхынла бла уллу гыйы ташланы ууатып, къаяланы, сыртланы  жырып, ёзенлеге жолла ишлегендиле.

Ол къалай къыйын жумуш болгъаны кимге да баямды. Андан сора да, иш баргъан кезиуде таш-агъач тюшюп, ачыгъанла да болгъандыла, сау болмазлыкъ жара сала жууукъларына, тенглерине. Аллай затла терк унутулмагъандыла, аууздан-ауузгъа айтыла, тёлюден-тёлюге ёте, кёпге сакъланнгандыла.

Аллай бир болгъан ишни юсюнден айтайыкъ. Бабугентни интернатындан Къара-Суу таба эки къычырым чакълы барып, онг жанында аламат, ариу кёлчюк барды. Суу тазады, сууукъду. Алай аны кукурт ийиси барды. Аны ючюн анга ийисли суу дейдиле. Алайы ариу ёзенди.

Алайдан бираз ёргерек баргъанлай, жол жарны жырып ётеди. Алайгъа секиртме дейдиле, къая юзюлген деп да айтадыла. Энишге жаны Холам-Бызынгы черегине тиреледи. Онг жаны уа къалын агъачлы бийик сырт. Башындан суучукъ да келеди, жауунла жаусала уа ол къутургъан да этеди. Аны хатасындан жолну ол кесеги оюла тургъанды.

1929 жылда, майда сакъ жауунладан сора секиртмеде жол жангыдан бузулады. Ташла тюшюп аны жапхандыла. Сора жолну тазаларгъа Шыкъыдан, Бызынгыдан, Холамдан адамла элтгендиле.

Оналтынчы июньда алайда кёп адам ишлей боладыла. Айтыргъа тийишлиди, алгъа  адамла алайда ишлерге ыразы тюйюл эдиле, жанындан къарасанг да, тынгысызлыкъ эслене эди. Болсада таматала башлатадыла. Кеслери да оюлууну башындан угъай, тюп жанындан тазалатадыла. Ол а къоркъуусузлукъну жорукъларына арталлыда келишмегенди.

Андан сора да, ала адамланы ишлей тургъан жерлеринде кеслерин къоюп кетгендиле. Бригадир окъуна къалмагъанды алайда. Оюлууну тюп жанын тазалай тургъан кезиуде ишчиледен бири – холамлы жаш Атталаны Магомет, ишлерик жерине къарап, аны болуму не халда болгъанын билир ючюн, сырт башына чыгъады. Шо, ол алайгъа жетгенлей, аякъ басып тургъан жер кёчюп тебирейди. Аны уллу жалпакъ кесеги учуп, жолчуланы юслерине барады.

Кесине секирип къутулургъа онг бола тургъанлай окъуна Магомет, кёчюп баргъан таш юсюнде терекге жабышып: «О, хахай, алайдан бир жанына кетигиз, къачыгъыз», - деп къычырып баргъанды. Ол алай этмесе, ёлгенлени, жаралы болгъанланы саны иги да кёп боллукъ эди.

Жолну тазаларгъа келгенлени кёбюсю учуп келген ташны аллында  ишлей боладыла. Хахайны эшитгенде, кёпле къачып да къутуладыла. Жашладан бир къаууму аны тыябыз деп, ылытхынла бла аллына чапхандыла. Жютю темирлени ташны аллына тиреп, тыяргъа кюрешгендиле.

Уллу жюреклери болгъан адамла эдиле ала. Болсада кёчюп келген къаягъа не эталлыкъ эдиле. Тыялмадыла. Ала кеслерини къайгъыларын этмей, таш юсюнде келген нёгерлерин къутхарыргъа кюрешгендиле. Алай аны эталмадыла. Таш жетгенин малтап, суугъа жетип тохтады.

Ол кюн алайда Атталаны Магометден сора да, Огъары Холамдан Бачиланы Суммай, аны туугъан къарындашы Хажи, Созайланы Ченай, Тёбен Холамдан Атталаны Хажи да ёлгендиле. Онеки адам а жаралы болгъандыла.

Бачиланы Суммай бла Хажи алыкъа юйдегили да болмагъан эдиле. Ол кюн аланы ючюнчю къарындашлары Кеши жолчулагъа болушургъа барыргъа керек эди. Аны ишге чакъырыргъа келгенлеринде: «Мен бюгече къойла къаядан кетип аман тюш кёргенме, барлыкъ тюйюлме», - деп, ишге чыгъаргъа унамай къойгъанды.

Онеки адам, айтханыбызча, жаралы болгъан эдиле. Атабийланы Къоду боюнуна дери оюлууну тюбюне тюшген эди. Насыпха, аны мычымай чыгъарадыла. Ол да аны бла сау къалады.

Оюлууну сылтауларын тинтирге облисполком комиссия къурайды. Аны келечилери уллу кемчиликлени ачыкълайдыла.

Жарсыулу хапар тёгерек-башха жайылгъанлай, Къашхатаудан, Хасаниядан, Акъ-Суудан, башха тау элледен алайгъа сегиз жюзге жууукъ адам жыйылады. Оюлуу асыры уллу, терен болгъандан, не бек кюрешген эселе да, аны тюбюнде къалгъанланы чыгъаралмгъандыла.

Артда секиртмеде болгъан бушуулу ишге кюй да къурагъандыла. Аны мен Урванда жашап тургъан, бюгюнлюкде дуниясын алышхан Атталаны Хусейден, Акъ-Суудан Гуртуланы Аликден да эшитгенме. Жыр «Шагъатлыкъ этеме» деген китапда да барды.

Бюгюнлюкде да секиртмеде жол бузула-бузула турады. Адамла уа аны тазалайдыла, жангыдан ачадыла, улоу жюрюрча этедиле. Алай этмей не амал, башха жол болмаса? Жаланда башында сагъынылгъаныча, бушуулу ишден Аллах сакъласын!