Билимли - окъуучулары аны ёхтемлиги

Огъары Малкъарны эки орта билим берген мектеплеринде математикадан дерсле берген Батталаны Солтаннга быйыл 75 жыл болду. Аны атасы Мухадинни бла анасы Мариямны бир юй болуп жашагъан къадарлары къыйын болгъанды. Тойлары этилип, кёп да баргъынчы, Уллу Ата журт уруш башланды. Мухадин элли жашла бла бирге фашистле бла сермеширге кетеди. Уруш бошалгъандан сора уа, анга  туугъан журтуна угъай, халкъы кёчюрюлген Орта Азиягъа барыргъа тюшдю. Ол адамларын Алма-Атада табады. Юйюрде юч сабий да туууп, энди жашайыкъ дегенлей, уруш жаралары сау болмай, дуниясын алышады.

Юч да ёксюз сабийни – Солтанны, Сакинатны эм Шамилни – аналары ёсдюреди, къыйналса да, билим алдырады. Сакинат да башланнган классланы устазы болуп кёп сабийни окъургъа, жазаргъа юйретгенди. Шамил а къурулушчуну усталыгъын сайлагъанды. Огъурлу ана энди туудукъларыма къууана жашайым деген чакъда, замансыз кетеди дуниядан.

Алма-Атадан кёчюп келгенде башланнган класслагъа жюрюй эди Солтан.

- Юй ишлерге къыралдан алгъан ёнкюч ахчаны къайтарама деп, анабыз жангыз ийнегибиз тапхан бузоуланы ол борч ючюн берип тургъанды. Аны айта келгеним, анабыз не амал да табып, бизни ач-жаланнгач этмегенди, - дейди ол ушагъыбызда.

Солтан школну бошайды. Аны биргесине окъугъан жашла бла къызла бары да бирча къармашханла болгъандыла. Аланы бир къаууму тепсрге уста эди. Концерт кёргюзтселе, адамла аслам жыйылыучулары бюгюнча эсимдеди. Спорт бла кюрешгенлери да алай. Къысхасы, аланы билимден, фахмудан да юлюшлери бар эди. Бир бирлери бла шуёхлукъ жюрютгенлерине уа кёпле сукъланнгандыла. Батта улу 1966 жылда КъМКъУ-ну физика-математика факультетини заочно бёлюмюне окъургъа киреди. Ол экинчи курсда окъуй тургъанлай, элде сегизжыллыкъ мектепни директору Къазакъланы Борис Солтанлагъа келеди.

«Мектепде устазла жетишмейдиле, аны кесинг да билесе, математикадан дерслени бардырсанг эди деп, тилей келгенме. Сени акъылынг а къалайды, ишлеяллыкъмыса?» - деп сорады. Студент жаш окъуп энди башлагъанын, школда окъутурча уллу сынауу болмагъанын айтады.

Солтан ол кюн школда ишлемезге не аякъ тиреп кюрешсе да, анга устаз болургъа тюшдю. Районогъа ишге салыннганыны юсюнден буйрукъну алыргъа баргъанында Батчаланы Борис да огъары малкъарлы жашны кёлюн кётюреди, районну школларында болумну юсюнден да айтады. Кадрла жетишмегенден башха элледен жаш специалистлени жибередиле, ала уа артха кетерге ашыгъадыла. Элли жашладан бла къызладан устазла болмасала, ишибизде кемчиликле чыкъгъанлай турлукъдула», - дейди районону таматасы.

Хар устазны да биринчи классы эсинде бек къалыучуду. Батта улу алгъа бешинчи классда берип тебирейди математиканы дерслерин. Билимли сабий кёп болгъанын кёргенден сора, бу ишге тохтаргъа унамай тургъанына сокъуранады. Байсыланы Люба, Геляланы Мустафа, Мисирланы Магомет эм башха жашла бла къызла Солтан окъутуп башлагъан классны сабийлери эдиле. Ала бирер усталыкъгъа юйренип, юйдегили болуп, бирер жерде ишлей, тынч-ырахат жашайдыла, устазларыны къыйынларын унутмагъандыла.

- Ол замандагъы бла шёндюгю окъуучуланы тенглешдирсек, эндиги сабийледе билим алыргъа итиниулюк азайгъан этгенди. Аны не сылтауу болгъанын тюз айтыргъа къолумдан келе эсе, мен акъылымы ангылатайым, - дейди Солтан. – Алгъын сабийге оноу эте эдик, ата-анагъа айтып, бир ыздан чыкъмазгъа керекди деп, юйретгенбиз. Сабийле аны ангылап, бир жорукъгъа сыйыннгандыла. Энди уа устазны ишинде ол излем тюрленнгенди.

Окъуучу кесини акъылын, ниетин айтыргъа, кесини жолун сайларгъа эркинди. Алай окъутуу-юйретиу ишде алгъынча сурам жокъду. Жашауда бек уллу байлыкъ адамлыкъ бла билимдиле. Сабий а бюгюнлюкде ырысхыгъа ариу телефон бла автомашинагъа алданыпды. Ол затлагъа сукъланады, акъылы ары бурулупду. Алай бла аланы ич байлыкъларына тасха тюше турады. Дунияда байлыкъ къуру ырысыхыда тюйюлдю, ариу ниетликде, бир-бирни сюймекликде, адамлыкъдады.

Алай бла Батта улу сегизжыллыкъ мектепде жыйырма жыл ишлейди. 1998 жылда уа ишлерге Совет Союзну Жигити Уммайланы Мухажир атлы мектепге кёчеди. Огъурлу устазны эсинде аны дерслерин иги билген окъуучула бюгюн да сакъланадыла. Билим алалгъан, жашауда жерлерин табалгъан жашланы бла къызланы атларын айтып, Солтан бек ёхтемлениучюдю. Ол кесини билимин ёсдюрюуге да аслам эс бургъанды. 1982 жылда Майкопда автотранспорт техникумну экономика бёлюмюн бошагъанды. Мектепледе экономиканы окъутуугъа эс бурулуп тебирегенли, экинчи кере окъугъаны Солтаннга бек жарагъанды.

Жашау хар инсанны жолун ызлай барады. Батта улу устазлыкъ къадарына ыразыды. Анасыны къарындашы Мусукланы Оюс да 30-40-чы жыллада устазлыкъ этип тургъанды. Жашлай ёлюп, кёп муратлары толмай къалгъандыла. Билим бериуде ол тындыралмай къалгъан ишни Солтан бардырып тургъанды. Устазлыкъ ишни сюйгени бла Оюсха, динни жюрютгени бла аппасы (анасыны атасы) Хасим эфендиге, элде намысы-сыйы жюрюгени бла уа атасына бек ушагъанды, дейдиле абаданла. Батта улу юй бийчеси Жансурат бла юч жаш бла къыз ёсдюргендиле. Ала да хар бири жашауда кеси жерлерин тапхандыла.

Мен ангылагъандан, жашауда адамгъа бир ненча зат эм магъаналыды: сюйген ишинг, тутхан дининг, сени ангылагъан, акъылынг бла келишген жашау нёгеринг, айтханынгы этген сабийлеринг, туудукъларынг, саулугъунг. Солтан бюгюнлюкде солуудады, насыпха, битеу ол затладан юлюшлюдю.