Билим

Суу байлыкъланы битеудуния кюнюн белгилеген кезиуде РусГидро компанияны республикада бёлюмю Огъары Малкъарда гитче ГЭС-де къонакъланы алгъанды. Станциягъа экскурсиягъа КъМКъАУ-ну энергия бла жалчытыу факультетини окъуучулары баргъан эдиле, деп билдиргендиле компаниядан.

   Тюленьле-къалакъ аякълы суу жаныуарладыла. Эки тукъумгъа юлешинедиле: керти тюленьлеге бла тюленьлеге. Север Бузлу океандан башлап, югда Антарктиданы бузларына дери да ала болмагъан океанны не тенгизни табарыкъ тюйюлсюз. Керти тюленьле 19 юйюрге, тюленьле уа -14 юйюрге юлешинедиле. Артыкъда ала полярный къуршоуладан огъары эм тёбен жанларында кёп тюбейдиле. Россей Федерацияны тенгиз (океан) сууларында керти тюленьледен 9 тюрлюсю, тюленьледен а 4 тюрлюсю тюбейдиле. Тюленьлени этлери, жаулары эм терилери ючюн тутадыла. Ол жаны бла алгъанда аланы промысел магъаналары бек уллуду. 

 Бизни ангылауубузгъа кёре, буула эки тукъумдан кёп тюйюлдюле. Кертисин айтханда уа, ала тогъуз тукъумгъа юлешинедиле, алай бла хар уллу территорияны кесини бир неда эки-юч тюрлю буулары бардыла. Бууланы бек сейирлиги, уллу жашау магъанасы болгъаны Север къыралланы жерлеринде, тундрада, полярный къуршоуну огъары жанында аз агъачлы, кырдыклы жерледе жашайдыла. Аны кесине да север буу дейдиле. Кеслери да къолгъа иги юйренедиле, кийик сюрюулери да кёпдюле.

Кёпле биле да болмазла, алай къызыл эмда къара дугъумгъа башха-башха къараргъа керекди. Алайды да, аланы къалайгъа салыргъа, не бла багъаргъа, не халда къараргъа тийишли болгъаныны юсюнден айтайыкъ.

     Эртте заманладан бери пингвинлени  къанатлары аз-аздан тюрлене кетип, къалакъла болуп, сууда иги жюзерге жарарча тюрленнгендиле. Бир-бир тюрлюлерини узунлукълары 40 сантиметр (Галапагос айрыкамдагъыла), бир  бирлерини уа 1,2 метр (император пингвинле) боладыла. Император пингвинлени араларында 42-45 килограмм тартханла тюбейдиле.

Дунияны башында бек ариу жаныуарладан бири - жирафды. Кеси да жаланда Африкада тюбейди. Эки къауумгъа (тукъумгъа) юлешинедиле: керти жирафлагъа эм окапи  жирафлагьа. Керти жирафланы, орталыкъ эсеп бла алгъанда, бийикликлери 5-6 метр, ауурлукълары уа 1500 килограмм боладыла, 1800  килограмм ауурлукълары болгъанла да тюбейдиле. Быланы башха жаныуарладан  айырмалылыкълары: къылыкъсыз узун боюнлары эм арт аякъларындан эсе ал аякъларыны узун болгъанлары, ариу къолан терилеридиле.

Россейни Банкы финанс окъуулулукъну юсюнден аудиолекцияла жарашдыргъанды. Анда ахчаны жюрютюуню, финанс жумушланы юсюнден бла айтылады. Жыйырма лекцияда гражданла тийишли рынокга къалай къатышханларыны, хыйлачылагъа сакъ болургъа кереклисини, кредитлени, займланы, банк карточкаланы, финанс пирамидаланы, ломбардланы, хайырланыучуланы эркинликлерини эмда кёп башха  затланы юсюнден айтылады.

Страусла дунияны башында бек уллу къанатлылагъа саналадыла. Къанатлыла эселе да, асыры ауурдан, учалмайдыла. Кеслери да тёрт тукъумгъа юлешинедиле. Бек уллулары африкалы страусладыла.

Малкъарда бла къарачайда “жерине кёре жиляны” деген нарт сёз барды. Эштада ол битеу жаныуарланы, ол санда адамланы да юслеринден айтылгъан сёз болур. Бёрюле да алайдыла. Бизни жерлерибизни бёрюлери къаралдым морла эселе, Север Америкада уа къап-къара бёрюле бардыла. Канаданы север жанында уа бу жаныуарла акъладыла. Кеслерине да север бёрюле дейдиле. Север Америкада, къара бёрюледен сора да, артыкъ уллу болмагъан, кенг аулакълада жашау этген бёрюле-койотла бардыла. Къамиш бёрюле да, уллулукълары, хыйлачылыкълары, акъыллары бла да алагъа ушашладыла.

Алгъаракъда билдиргенибизча, белгили программист, ITV компанияны таматасы Алтууланы Муратны башламчылыгъы бла республиканы 10 школуна Москваны вузларында математикадан билим ала тургъан фахмулу студентле келип, окъуучулагъа дерсле берликдиле. Кёп болмай аланы бир ненчасы ол жумушну башлагъандыла.